Lekciya №2 Tema: Ellinistik mámleketler hám olardiń mádeniyati. Joba

6. Materik Greciya hám atawlar. Antik avtorlarniń maǵliwmatlarina qaraǵanda ellin dáwirinde Greciyadan xaliqtiń úlken bólimi shiǵisqa kóshti. Tek Afina hám Korinf óz áhmietin saqlap qaliwǵa urindi.
Greciya aymaǵindaǵi talawshiliq urislari ekaatikaiy uliwma izden shiǵardi. Soсial qarama-qarsiliqlarin keskinlestirdi. Bul bolsa awir qarama – qarsiliklardi tuwdirdi. Spartada bul qarama-qarsiliqlardi sheshiw ushin patshalar Agis IV hám Kleomen II ler reformalar ótkezedi. Qarizlardi biykar qiliwǵa háreket qilindi, jersiz spartaliqlarǵa jer bólistirdi.
B.e.sh. III ásirde jerlerdi qayta bólistiriw háreketi Greciyada kúsheydi. Argosta tiran Aristomax, Miyelopolda Aristodemni qollap quwatladi. B.e.sh. III ásir ortalarinda Xios hám Teri atawlarinda naraziliq háreketleri kúsheyip ketti.
Greciyaniń mádeniy oshaq sipatindaǵi Afina qollap quwatlap turdi. Afinada grek filasofiyasi oqitildi. Bul jerde bir qansha dástúriy músinshilik mektepleri bar edi.
Atawlar ishinde eń gúllep jasnaǵani Rodos edi. Rodos Ptolemeylar Misrinan óz ǵarezsizligin saqla qaldi. Rodos kemeleri Egey teńizin qaraqshilardan tazaladi. Oniń kemeleri Suriya, Kishi Aziya, Attika atawlarinan, Qara teńiz qirǵaqlarinan ónimlerdi tasidi. Rodostan xurma hám ball Misrǵa shiǵarildi.
Sanaat gúllep jasnadi. Jergilikli músinshilik mektepleri qáliplesti. Ásirese “Ilonlar menen gúresip atirǵan Laokoon hám oniń ullari” háykel topari ataqli edi. Esxin tiykar sálǵan Rodos orator mektebi háreket qildi. B.e.sh. II ásir aqiri I ásir basinda bul jerde ataqli orator Molon ataqli SitsIranniń oqitiwshisi tálim aldi.
Rodos qáwenderliginde atawlarǵa jipekshilik hám vinoshiliq orayi, Kosta ataqli táwipler mektebi háeket kórsetti.
Grek mádeniyati. Hár bir xaliqtiń mádeniyati-bul kóp qirli, quramali kompleks, oniń ishine jaziw hám ádebiyat, súwretlew iskusstvosi hám arxitektura, belgili diniy sistema, filosofiya hám ilim kiredi. Grek mádeniyatiniń tiykarlari quri jerde qáliplespegen. Krit hám axey jámietleriniń (b.e.sh. II miń jilliqlar) tereń mádeniy dástúrleri, gomerlik dáwirdiń miyrasi, áyyemgi shiǵis tsivilizatsiyalar menen aktiv qatnasiqlari olardiń áhmietli faktorlari bolǵan.
B.e.sh.V-IV-ásirlerde Grek mádeniyati áyyemgi dúńyanińeń rawajlanǵan sistemasiniń biri boldi. Úsh júdá ózgeshelik oǵan ayriqsha sipat beredi: mádeniyattiń quramali bólekleriniń toliqliǵi, hár qiyliliǵi hám belgili dárejede aqirina jetkenligi (ádebiyat, iskusstvo, filosofiya) oniń gumanistlik baǵdari, dúńya mádeniyati ǵáziynesine greklerdiń qosqan úlesi, keyingi áwladlardiń mádeniy dóretiwshiligin biriktiretuǵin hám Jer Orta teńizi hám Evropa xaliqlariniń turmisina niq kirgen dúrdanalar dóretiw.
Grek mádeniyati eń aldi menen aldinǵi óndiris usili tiykarinda dóregen. Grek qul iyelewshilik ekonomikasi mádeniy rawajlaniw ushin jetkilikli dárejede múmkinshilikler jaratti. Puqaralardiń soсialliq jaqtan belsene qatlami mádeniy bahaliqlar dóretiw hám oni qabil aliw ushin júdá maqul ortaliq boldi. Jaris sózlerge kórgizbeli qatnasiw grek iskusstvosiniń gúlleniwine múmkinshilik berdi (Perikl, Kleon, Sokrat, Demosfen). Grek mádeniyati qáliplesiwi shártlerinińbiri oniń tábiyǵiy dógereginiń ózgesheligi bolip tabiladi. Grekler teńizge iye edi. Teńiz olardiń óndirisiniń, turmisiniń hám mádeniyatiniń bir bólegi boldi. Usi ózgeshelikler Grek mádeniyatin hám iskusstvosin qáliplestirdi. Oniń úlken jetiskenlikleri dúńya mádeniyatiniń bunnan bilayda rawajlaniwina úlken tásir jasadi.