Leksik ma’no taraqqiyotiga olib keluvchi lisoniy va nolisoniy omillar

Leksik ma’no taraqqiyotiga olib keluvchi lisoniy va nolisoniy omillar

Leksik ma'no
So‘z boyligi til fanining juda muhim qismidir. U so'zlarni va ularning ma'nolarini o'rganadi. Hech kimga sir emas: insonning til fondi qanchalik boy bo'lsa, nutqi shunchalik go'zal va majoziy bo'ladi. Ko'pgina yangi so'zlarni o'qish orqali o'rganish mumkin. Ko'pincha kitob yoki jurnalda yangi so'z topiladi, bu holda leksik ma'nolar lug'ati yordam beradi, uni tushuntirish deyiladi. Eng keng tarqalganlari V.I.Dahl va S.I.Ozhegov tomonidan chiqarilganlar. Aynan ularga zamonaviy til fani ishonadi.

So’zning leksik ma’nosi

Soʻzning leksik maʼnosi - soʻzning material qismi — leksema bildiradigan maʼno: muayyan tovushlar majmuini maʼlum obʼyektiv voqelikka bogʻlash bilan kishi ongida yuzaga keladigan mazmun mundarija; lugʻaviy maʼno. Masalan: "Bolalarni oʻynatdik" gapidagi birinchi soʻz hali yosh, voyaga yetmagan odamni, goʻdakni, ikkinchi soʻz esa harakatni (bola bilan bogʻlangan harakatni) biddiradi. Demak, "bola" va "oʻyna" soʻzlaridan ifodalanadigan mazkur maʼnolar shu soʻzlarning leksik maʼnolaridir. Soʻzning leksik maʼnosi muayyan soʻzning aniq mazmuni (narsa, belgi, harakat tushunchalarini ifodalash, emotsiyalarni bildirish)ni tashkil etadi. Soʻzning leksik maʼnosi oʻzak negizning oʻzi bilan ifodalanadi; yasovchi affikslar ham soʻzdagi material qismning ichiga kiradi. Shu jumladan leksik maʼno so’z yasalishi va leksikologiya bilan bogʻliqdir. Soʻzning leksik maʼnosi shu soʻzning oʻzigagina tegishli xususiy maʼno boʻlishi bilan bir qancha oʻxshash soʻzlar uchun umumiy hisoblanadigan, umumiylik harakteriga ega boʻlgan grammatik maʼnodan farq qiladi.
So'zning leksik ma'nosi
So'z har qanday tilning eng muhim birligidir. Ulardan birikmalar va keyinchalik odamlar bir-biri bilan muloqot qiladigan jumlalar tuziladi. Bir so'zni boshqasidan qanday ajratish mumkin? Fonetika yordamida. Bunda leksik ma'no ham yordam beradi. Bu so'zlarni ajratib turadigan narsa. Ular, masalan, narsalarni, odamlarni yoki tirik mavjudotlarni ko'rsatishi mumkin ( stol, o'qituvchi, bo'ri); tabiiy hodisalar ( shamol, sovuq), harakatlar ( yugur, tomosha), xususiyatlari ( chiroyli, pushti).
Lison – kishi miyasidagi til xotirasi qismida mavjud til birliklaridan va ulardan foydalanish qoidalaridan iborat boylik. Nutq esa ana shu boylikdan foydalanish jarayoni va shunday jarayonning hosilasi.
Lison kishi miyasidagi til xotirasi qismida mavjud mavhum hodisa bo‘lib, aql bilan idrok qilinadi; nutq esa ana shu mavhum hodisadan foydalanish jarayoni natijasida yuzaga keladigan moddiy hodisa bo‘lib, uni talaffuz birliklari sifatida eshitamiz (yozuvda esa ko‘ramiz).
Lisonda mavjud hodisalarga lisoniy birliklar deyiladi; lisoniy birliklar-ning nutq jarayoni natijasida moddiy shakl olgan holatiga nutqiy birliklar deyiladi.