Lim vazirligi islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti

1.2. Ishlab chiqarish zaharlari, ularning manbalari haqida tushuncha 
Ishlab chiqarish zaharlari inson organizmini ichiga yoki tyeri qatlamiga tushganda 
kasb zaharlananishlarini keltirib chiqaradi. Masalan: 
- neftni olish yoki qayta ishlashda oltingugurt vodorodi, uglevodorodlar bilan 
zaharlanish sodir bo‘lishi mumkin; 
- portlash ishlarida – uglyerod oksidi, azot oksidi bilan; 
- metallurgiyada is gazi, oltingugurtli gaz, og‘ir metall parlari bilan; 
-mashina sanoatida – sian birikmalari, kislota parlari, yerituvchilar; 
- transportda - ichki yonuv dvigatellarining tutunli gazlari; 
- qishloq xo‘jaligida - zaharli kimyoviy o‘g‘itlar; 
- qurilishda - ksilol, xlorvinil, toluol, atseton va boshqalar.
Dunyo bo‘ylab ilm-fan, uning ortidan sanoat o‘z joyida turmaydi, balki yangi va 
Yana yangi sanoat sintetik moddalari yaratilib, ular rivojlanmoqda. Shu bilan birga 

---

8 
yangi sanoat zaharlarining miqdori, uning ortidan kasbiy zaharlanishning yangi turlari 
Yanada ortmoqda. 
Ishlab chiqarish zaharidan ko‘ra Yanada kengroq tuShuncha bu «zararli modda» 
tyermini bo‘lib, u fibrogen haraktyeridagi zaharlar va ayerozollarni birlashtiradi 
(o‘pkaning changlanishi). Sanoat zaharlari asosan ishlab chiqarishdagi xomashyo 
oraliq va so‘nggi mahsulotlar, Shu bilan birga aralashma, chiqindilar hisoblanadi. 
Kimyoviy moddalarning inson organizmiga zararli ta’siri turli xil bo‘lishi mumkin: 
tabiiy xomashyolarni olish va qayta ishlashda, sanoat mahsulotlarini tayyorlashda, 
transportda ishlaganda, qishloq xo‘jaligida, qurilishda, kimyo, tog‘-kon va neft 
sanoatida. 
Sanoatning turli tarmoqlarida nogyermetik uskunalar, xomashyoni ortish yoki 
tayyor mahsulotni tushirish opyeratsiyalarining yetarlicha mexanizatsiyalashmaganligi 
(avtomatlashmaganligi), ta’mirlash ishlari kimyoviy moddalarni ajratuvchi manba 
bo‘lishi mumkin. 
Agar atmosfera havosi ushbu ishlab chiqarish chiqindilari bilan ifloslangan bo‘lsa, 
kimyoviy moddalar ishlab chiqarish xonasiga (kimyo, neft sanoati, rangli va qora 
metallurgiya) ventilyatsion sistema orqali kirishi mumkin. 
Kimyoviy moddalarni noto‘g‘ri saqlashda ularni
maydalash, matyeriallarni elash, 
xomashyoni transportirovkalash kimyoviy moddalar ajraladigan bevosita manba 
hisoblanadi.
Bosim ostida joylashgan gaz va suyuqliklar uskunadan uning