Lutfiy ijodi. «Хон inon, хон inonma» radifli g’azal

«G'amyib us-sig’ar»ning 10-qit’asi.
Alisher Navoiy o’z qit’alarini «Xazoyin ul-maoniy» devon- lariga kiritganda har biriga alohida-alohida sarlavha qo’yadi. Bu nasriy sarlavhalar qit’adagi ma’no-mazmun mohiyatini ochish- ga xizmat qiladi. Yana ham aniqroq qilib aytilsa, kitobxonni she’riy asami o’qishga tayyorlaydi.
Shu nuqtayi nazardan qaraganda, ushbu qit’aning sarlavhasi- dayoq kishi o’zini kamolga yetkazishni kasb qilib olishi g’oyasi ilgari surilib, aks holda, nuqson yuzaga kelishi izhor etiladi.
В ir inchi baytdayoq shoir to’g’ridan-to’g’ri o’quvchiga muro’aat qilib, uni o’zini kamolga yetkazishni kasb qilib olish- ga da’vat etadi. Chunki, deydi u, senga olam uyidan g'amgin bo ‘lib chiqish farz hisoblanmaydi.
Ikkinchi baytda shu hkming isboti uchun hayotiy mi- sol keltiriladi. Birinchi qo’shmisradagi olam uyidin chiqmoq so’z birikmasi ikkinchi juftlikdagi jahondin hotamom o’tmak bi- lan chambarchas bog’liq. Ya’ni, deyiladi keyingi ikki satrda, bu dunyodan notamom, kamolga yetmasdan о ‘tmoq - xuddi ham- momga kirib, chala yuvinib, порок holda chiqqanday gap.
Kamol et kasbkim so’zlarini ba’zilar kasb о ‘rganishni kamol­ga yetkaz deya talqin etadi. Aslida, bu yerda, kamolga yetishni о ‘zingga kasb qilib ol, deyilyapti.
Demak, qit’ada shoir kishilami o’zini har taraflama o’stirishga undaydi. Hatto, bu umming bosh mazmuni darajasidagi masala qilib qo’yilgan. Alisher Navoiy hammomga kirib, порок chiqish qanchalar mantiqsiz bo’lsa, dunyoga kelib, kamolga yetmay o’tish ham shunchalar bema’nilik ekanini ochiq-oydin aytgan-qo’ygan.

o’zbekistonimizda mustaqillik yillarida barkamol avlod tar- biyasiga kelajak poydevori sifatida qaralib, boringki, bu hayot- mamot masalasi qilib qo’yilayotgani ham bejiz emas. Ushbu g’oya, ko’rinib turganidek, asr-asrlik milliy ma’naviyatimizning mag’zi-mag’ziga singib ketgan.

FALOKATDIN AYOG’IG’A KAFSH BO’LMAG’ANGA CHUN
KAFSH UCHUN AYOG’I BOR, SHUKR VO’IBDUR
Ulki, iflosdin ayog’inda
Kafsh yo’li azmi chog’i yo’qtur oning,
Shukr qildik¹ boqib birav sori, -
Ki yururg’a ayog’i yo’qtur oning.
«Badoye’ ul-vasat»ning 41-qit’asi.
Milliy-ma’naviy qadriyatlarimiz orasida shukming о’mi - bo’lak. Mohiyatan biz shukronasi kuchli xalqmiz. Ota-bobo- larimiz noshukrlikni illat sanashgan. Mantiqan olib qaraganda ham, biror bir muammoni noshukrlig-u norozilik bilan yechib boMmaydi. Shukr qilgan kishida kelajakka umid so’nmagan, oldinga harakat to’xtamagan bo’ladi.
Shukr qilish uchun qanday sharoit hozir bo’lishi kerak?
Kim shukr qilishga loyiq?
Xalqimizning tarixiy aqidasiga ko’ra, bandasi har bir o’tgan lahzasiga shukr qilishi lozim.
Ammo adabiyotda shukr targ’ibi borasida Alisher Navoiy- ning hozir o’qiganingiz qit’asidagi kabi hayotiy-tamsiliy na- muna kam topiladi.
'Qildik- qilsin.





Sarlavhadayoq, oyoqqa kiyishga kavushi yo ‘q kishi kavitsh kiyish uchun oyog 7 borligiga shukr qilsin, unga shu vo’ib (lo- zim), degan g’oya ilgari surilgan.
Birinchi baytda yo’lga chiqqan bir kimsaning iflos- lardan himoya qilish uchun oyog’iga kiyay desa, kavushi yo’qligi haqida ma’lumot keltiriladi, xolos. Ammo ikkinchi baytda bor gap lo’nda va ta’sirchan qilib aytib qo’ya qoli- nadi: и odam shukr qilsin, chunki yurishga oyog 7 bor, ana, boshqa birovga boqsin, yuray desa, oyog V yo ‘q lining.
Bu qit’a zamirida, har qanday kishi o’z ahvolidan shikoyat qilishdan oldin orqa-oldiga, yon-atrofiga qarasin, qiyoslasin, keyin xulosa chiqarsin, degan oqilona о’git - yashirin. Mingni ко ‘rib fikr qil, birni ко ‘rib shukr qil, degan xalq maqoli ham aynan shu g’oyani ilgari suradi.
Ammo Navoiy yaratgan qit’adagi qiyos - juda ta’sirchan. Uni o’qigan zahoti kishi ko’z o’ngida bir martalik ummi oyoq- siz o’tkazayotgan, yo qo’ltiqtayoqqa suyanib yurayotgan, yo ara- vachada birov surgalab ketayotgan nogiron kishilar gavdalanadi. Kiyishga poyabzali bo’lmasa ham, to’rt muchasi but odam - oyog’i borligiga shukr qilishi shart, albatta. Bosh onion bo’lsa, do ‘ppi topiladi, degan maqolda yaxshi aytilgani kabi, oyoq omon bo’Isa, kavush topiladi.
Navoiy zamonidagi bunday shukronalik da’vati bugun uchun ham birday ahamiyatga ega. Xalqning shukrigina mustaqil- ligimizni mustahkamlash, yurtimiz tinchligini ta’minlash, Vatan- ni ravnaq toptirishga chinakam omil bo’la oladi.

NODIRA g’azallari

«DODA KELDIM...» G’AZALI
Yetti baytdan iborat bu oshiqona g’azal o’zbek mum- toz she’riyati uchun an’anaviy bo’lgan ramali musamma- ni mahzuf (yoki maqsur), ya’ni foilotun foilotun foil-
147