Lutfiy ijodi. «Хон inon, хон inonma» radifli g’azal

Ozarboyjon tilida bizdagi “men ” so’zi “ban ” shaklida qo'llanadi. o’zbek mumtoz adabiyotida bu so’zning “man’’ varianti ham faol ishlatilgan. Shuning uchun Fuzuliy she’rlarining hozirgi o’zbek tilidagi nashrlarida “ban "ni “man ” tarzida yozish an’anasi shakllangan. Shuningdek, ozarboyjonchada bizdagi jarang- siz “k"va “t ” tovushlari jarangli “d” va “g” tovushlari bilan ifodalanadi. Bu shoir she’rlarining hozirgi o’zbek tilidagi nashrlarida asliyatda uchragan "d” va “g ” to- vushlarini “к " va “t ” tarzida yozish an’anasi ham bor. Biz ham shu yo’ldanbordik. Shuning uchun ushbu g’azal asliyatidagi “go'zimdan", “dutardim", “go'rgach” so ‘zlarini “ко ‘zimdan ”, “tutardim ”, “ко ‘rgach ” tarzida yozdik.

²o’ sonmoq - bezmoq, joniga tegmoq; o’ sondirmoq - bezdirmoq, o’ sonmazmi -bezmasmi.
³ Q a m u - barcha, hamma.
⁴Sonmoq - hisoblamoq.
'Bilman- bilmayman.
‘Inonmoq - ishonmoq.
⁷ U у о d a r - uyg’otar.
^sUyonmoq - uyg’onmoq.

Guli ruxsoringa qarshu ko’zimdan qonli oqar su(v),

Habibim, fasli guldir bu, oqar su(v)lar bulanmazmi?
Dagildim¹ man sanga moyil, san etting aqlimi zoyil²,
Manga ta’ir’ aylayan g’ofil sani ko’rgach, o’tonmazmi⁴?
Fuzuliy rindi⁵ shaydodir, hamisha xalqa rasvodir,
So’ringkim, bu na savdodir, bu savdodan o’sonmazmi?
Bu Fuzuliyning ishqiy g’azallari sirasiga kiradi. An’anaviy 7 baytdan tashkil topgan. Shoiming har 4 g’azalidan 3 tasi aynan 7 baytli qilib bitilgan.
G’azalning vazni - hazaji musammani solim. Ya’ni: mafoiy- lim-mafoiylim-maoiylim-mafoiylim. Taqte’si: V---/V-- - / V - - - / V " .
Ohangdorlik jihatidan asar g’azali musajja usulida bitilgan. Bunday g’azallarda, asosiy qofiyadan tashqari, matladan keyingi har bir bayt yana alohida ichki qofiyaga ega bo’ladi.
Ushbu g’azalda asosiy qofiya matladagi ikkala hamda keyingi baytlaming ikkinchi satrlari oxiridagi “о’sonmazmi” - “yonmazmi” - “sonmazmi” - “inonmazmi” - “uyonmazmi” - “bulanmazmi”- “o'tonmazmi” - “ о’sonmazmi” so’zlari orqali yuzaga kelgan. Lekin matladan keyingi baytlaming har biri yana alohida qofiyaga ega.
Bunday badiiy usulni yuzaga chiqarish uchun g’azalda baytlaming vaznan 4 ta teng qism (“mafoiyhm-mafoiyhm”)ga bo’lingani qulay imkon yaratgan. Hazaji musammani solim vaz­ni bunga juda mos tushadi. Baytdagi 4-vazniy bo’lak g’azalning umumiy qofiyasiga bo’ysundiriladi. Oddiy g’azalda boshqa qofi­yaga ho’at yo’q. Ya’ni dastlabki 3 bo’lak o’zaro qofiyalanishi shart emas. Ammo g’azali musajja yozishga niyat qilgan shoir, yuksak mahorat ko’rsatib, matladan tashqari baytlaming ana shu 3 qismini ham o’zaro qofiyadosh qilib bitadi.