M a h m u d k a ş ğ a r I n I n çəkdiyi və «Divanü lüğat-it-türk»ə
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- [Qayda]: Bu sözb r sü rə tb söybndiyi zam an yumşaq hərf (hərfı-hn) düşür, sözbr « 4
|
BEŞ HƏRFLİLƏR BÖLMƏSİ JkÄä FƏ ’ƏL’Ə L D İ BABI Y 1 ğ a ç 1 a n d ı; ygr yığaçlandı = yer ağaclandı». Yerdə ağac çoxalsa, yenə belə deyilir, (ju n aJu yığaçlanur - yığaçlanmak). Y a ğ 1 r 1 a n d ı: təwəy yağırlandı = dəvə yağırlandı, dəvənin yağırı çoxaIdı». Başqası d a bebdir, ( yağırlanur-yağırlanm ak). Y ağırdan qaşm sa, yenə belə deyilir. Y u m u r l a n d ı : ^ sü yum urlandı = qoşun toplandı». Başqası da belədir, ((jUiTj^ yum urlanur - yum ur- lanm ak). Y u 1 a r 1 a n d ı: at yularlandı = at yüyənləndi, ata yüyən vuruldu», ( jU 2 jİ .j^ j] iy u ia r la n u r - y u la r la n m a k ) . ^ Y a w u z l a n d ı : «t 5 i 2 jÄj jjii J( ol atığ yaw uzlandı=o, atı yavuz, pis hesab etdi». Başqası da belədir, ( jiL. j ^ j S j yawuz- lanur - yawuzlanmak). ^Ajluıaj Y a w a ş l a n d ı : « cs A j I I sj ji gr yaw aşlandı = adam yavaşıdı, adam m xasiyyəti yumşaldı», ((jLuLljj. jjjLiSj yaw aşlanur — yawaşlanm ak). Divanü lüğat-it-türk 123 e m i ş I ə n d i: « bnm ək). Y a 1 1 ğ 1 a n d ı: ju jlilj yahğlanur - yahğlanm ak). ( ^ ^ j ^ Y a r ı k l a n d ı : J ər yaraklandı'*^^ = adam zirehbndi, zirehli köynək geyindi». Zirehli libas geyinəndə də b e b de- yilir, (JU IS ^ yarıklanur - yarıklanmak). j ^ ' j i Y ı r a k l a n d ı : « 2 ajj - j ^ l y yıraklanur - yıraklan- mak). Y u 1 a k I a n d ı: j n yer yulaklandı = yerdə bulaqlar ço- xaldı», ( ju jü ij -jjHäiJj yulaklanur - yulaklanm ak). j Y ü r ə k l ə n d i : «j-i2^jj j ' ər yürəkbndi = adam zorla cəsarətə gəldi, ürəkbndi». Başqası d a bebdir, (‘-SUjlSjL - j ^ j j yü- rək b n ü r - yürəkbnm ək). (^Alİ 4 j j Y a r ı m l a n d ı : «<-S^^ j ' ^ j i yarım landı nənq = nəsnə yarım- landı», (jU jL ı^ - j j ^ j i yarım lanur - yanm lanm ak). Y i ş i m ! ə n d i: J ər yişimbndi'o* = adam tozluq gey- di». Bu, dolaq kimi bir şeydir, («-SUİİ a ^ - j j ^I a ^ j yişim bnür -yişim bnm ək). Y e 1 i m I ə n d i: « ok yelim bndi = ox tutğallandı, oxa yapışqan vuruldu», (<-SUIİ!^ - j j ^ yelim bnür - yelim bn- mək). Başqa bir şey yapışdırılsa, yenə b e b deyilir. Bu söz b a s m a nüsxədə y a ra k la n d ı» şə klində keçir, lakin d o ğ r u su y a r ık l a n d ı ~ y a rık l a n u r y a n k l a n m a k » o la ca q . Ç ü n k i « ( J ^ y a n k = zireh» dem əkdir. İ08 V .V . R a d l o v u n lüğətində (III cild, s.529) «yişim» sözü «corab» m ə n a s m d a d ır . 124 M ahm ud Kaşğari Divanü lüğat-it-türk 125 B U BABIN A L T IH Ə R F L İL Ə R İ Y a l ğ a n d u r d ı : J ər yalğandurdı = adam yalan- ladı, təkzib etdi», ( j U j J ä L -jjJjiL yalğandurur - yalğan- durm ak). Y 11 d 1 z 1 a n d ı: yığaç yıldızlandı = ağac köklən- di, kök atdı». Bir adam bir yerə yerləşmək üçün hazırlaşsa və oraya yerləşsə, yenə belə deyilir. Y 1 1 d 1 z 1 a n d ı: J ər yıldızlandı = adam soylandı, sanki onun kök ü bir yerdə yerləşdi, yayıldı, yaxud o, soy- lu, əsilli-nəsilli, nəcabətli oldu», yıldızla- n u r - yıldızlanmak). u d r u k l a n d ı : «i 5 ^ j J j J ər yudruklandı = ad am əlini yum ruq etdi», (jLuJäjjl - j ^ l ) 4 yudruklanur - yudruklan- mak). Y a r m a k l a n d ı : J ər yarm aklandı = ad am pul- landı, pul sahibi oIdu», (J U 2 L«^ - J j ^ j i y arm ak lan u r - yarm aklanm ak). Y u m ş a k l a n d ı : « tsJjlü -j jl ər m anqa yum şaklandı = adam mənə qarşı yum şaq oldu, yaltaqlandı», ( - j ^ aA^ jUULiu^ yum şaklanur - yum şaklanm ak). jj H aj Y u m ğ a k l a n d ı : yum ğaklandı nənq = nəsnə yum aqlandı, yum aq şəklinə salındı, yuvarlaq edildi», (jUiüİAj - j j Ttt «3 yum ğaklanur - yum ğaklanm ak). Y a w ğ a n l a n d ı : « jl ər aşığ yawğanlandı = a d a m yeməyi yavan hesab etdi», (adam yeməyi ətsiz saydığı üçü n az yedi), ( - j ,>2 ä İ j yaw ğanlanur - yaw ğanlan- m ak). Y ı l ğ u n l a n d ı : « t i - i ^ j ü yer yılğun land ı=yer yulğunlandı, yerdə y ulğun kolu bitdi», (jU H äL -jjİJİiL yığlunlanur - yığlunlanm ak). T an rıya şükür olsu n, m isal kitabı bitdi. 126 Mahmud Kaşğari BISMİLLAHİR-RƏHMAN İR-RƏHİM Ü C HƏRFLİLflR KTTART Divanü lüğat-it-türk 127 İKİHƏRFLİLƏR BÖLMƏSİıo9 #Ij T a h - t a h; uçurulduqdan sonra şahini geri çağırm aq üçün işb- d ib n söz. B u ra d a k ı» səsi nəfəs almağa xidmət edir. o’yi- Ç u h - ç u h: atı tərpətm ək və azarlam aq üçün çıxarılan səs. »LS ol5 K a h - k a h; köpəyi çağırm aq üçün çıxarılan səs. M a h' '0; buyur, aha, al m ənasm dadır. Bir şey təkhf edildiyi zaman söybnir. B U BABIN M İSAL OLANI Y a h; bəli, yaxşı m ənasm da bir sözdür. at tut = atı tut» de- yildiyi zam an cavab verən şəxs « yah == yaxşı» deyir. [Qayda]: Bu sözb r sü rə tb söybndiyi zam an yumşaq hərf (hərfı-hn) düşür, sözbr « 4 ^ ^ » şəklində deyilir. Buna görə də biz bu sö zb ri mənqus babm da verdik, çünki yum şaq hərf Bəsim A talayın qeydi: « M a h m u d K aşğarinin üç hərfli s ö z b r kitabı b itd ik d ə n sonra «iki hərflilər bölm əsi» d eyə bir b ö lm ə a ç m a s m m səbəbini biz a n c a q bu şəkildə başa d ü ş ü r ü k : o n u n bu b ö lm ə d ə verdiyi sözlərin iki c ü r yazıldığı m ü ş a h id ə o lu n u r , «tah», «çu h » , «mah», «yah», « k a h » şəklində yazılarkən bu sözlər üç hərlli oiur. Belə o ld u q d a o n la r ı y u x a n d a söylənən «üç hərflilər k ita b ı» n a daxil etmək m ü m k ü n d ü r . M a h m u d K aşğa rinin bu sözlər «th», «çh», «m h», «yh», «kh» şəklində yazılır dem əsin d ən isə o n l a r m iki hərfli isimlar a r a s m a q o y u lm u ş o ld u ğ u anlaşıhr, Bu h a l d a m üəllif bu sözlər ü ç ü n «yazılışda iki hərfli, o x u n u ş d a üç hərfli» d e m ə k istəyir» ( D L T , III, s. 117). 128 M ahm ud Kaşğari yazılışda deyil, tələffüzdə düşür, » hərfı isə nəfəs alm ağa xidmət edir. Ulu tanrm m « a İ4 ! 3 '-4^^» ayəsində olduğu kimi. Burada d a » hərfi nəfəs alm aq üçündür. Əsil hərfinə gəlincə, o, tü rk dihndə yoxdur. Türkcə yalnız J ər ahladı» sözü vardır, «adam cığaz ah çəkdi» dem əkdir. Bu söz sinədən bir səsin çıxmasını bildirir. Bayquşa «t#Ajl uhi» deyilsə də, əsil türklər ona « t^ j' ügi» deyirlər. X otən və kənçək dillərində » var, ancaq onlar əsil türklərə aid deyil- lər, türk ölkəsinə köçmüş boylardır. O R T A S IS Ü K U N L U F E ’L, F Ə ’L, F U ’L BABI VJJ T ü p: hər hansı b ir şeyin dibi, əsli, kökü. yığaç tüpi = ağac kökü». T ü p; təməl. tam tüpi = divarın təməli». T ü p; insanm əslinə də «»jjj tüp» deyilir. B uradan alm araq « <-^jj ü J tüplüg ərən» deyirlər ki, «soylu adam lar, əsalətli kişi- Iər» dem əkdir. VJJ T o p; « (j" topık» sözünün qısaldılmışıdır. w j^ Ç ö p: hər hansı bir şeyin puçası, bir şeyin sıxıldıqdan sonra qalan çör-çöpü. üzüm çöpi = üzüm puçası». ' j j ^ Ç ö p; « ifij^ yağ çöpi = yağ tortası». v jV Ç ö p; « ifijk jje b o r çöpi = şərab xıltı». Başqası da belədir. SHJ^ Ç ö p; « t^ j^ tutm aç çöpi = tutm ac bişirmək üçün kəsilən xəmir parçalarm dan hər biri». Çinlilər bu sözü və bundan sonrakı «yah» sözünü «məh» və «yəh» şəklində vermiş- lər(DLT-Çin, 111 cild, s.l 15). Divanü lüğat-it-türk 129 K o p; S'J^ ol məni körüp kop kıldı = o məni görüb çox sevindi». K ü p; küp, küpə. K i p; qəlib. pəstah. Hər hansı bir şeyin qəlibi. « < ^ ^ J ^ kərpiç kipi =kərpic qəlibi». K i p i" ; bənzər, tay. Oğuzca. «t/J^ ‘-^1 J Ji bu ər anmq kipi = bu adam onun tayıdır, onun kimidir». ‘j j j B u t; bud. ‘j j j B u t; iri və dəyərli firuzə daşına deyilir, böyüklərin oğullarmın və qızlarınm alm larına, alm larındakı dingələrə taxılır. « 3 ^ j jJ ü rid i"- = qız firuzə taxdı». B u t; bir böyük adam tərəfindən göndərilən ərməğanı gətirən şəx- sə vcrilən bəxşiş. Bu, bir adam ın digərinə hədiyyə olaraq göndərdiyi atı gətirən şəxsə verilən pul, qoyun kimi bir şeydir. Bu şəkildə verilən qoyuna « ^ jj but» deyilir. T 1 1 ; şam fisUğı, sənubər a ğ a c ı. D ağlarda bitir. Ç i t; üstündə ala-bula naxışları, gülləri olan ipək Çin qumaşı; çit. ^j*- S ü t; süd. Ş ü t; soy, əsil, nəcabət. Xotəncə. ^ T u ç; tunc. ^ K ü ç; güc. qüvvət. CJ^ K ü ç; züliT). « j % j J UjS 04;) küç eldin kirsə, törü tünqlüktin çıkar= zor həyətdən girsə, törə bacadan çıxar», (zülm qapıdan girsə, törə, adət-ənənə, m ərhəm ət bacadan Salih Müln llibdv bu sözü «kib» şəklində tran sk rip siy a etmiş vo on u n « D iv a n » d a hnm «kibi». hom do «kib» şaklinda keçdiyini, a n c a q M a h m u d Kaşğari tərəfindən müval'iq izahal verihnodiyini yazmışdır. « O n a g ö r ə d ə bu sözün o d ö v r d ə iki v a r ia n td a işləndiyi, yoxsa v a r i a n t i a n n d a n birinin d o ğ r u , dig ərinin yalnış o ld u ğ u bizə n am əlu m qald ı» (T S D . 111, bet 131). Bosim A ta la y bu sözü « 130 Mahmud Kaşğari çıxar). Zülm kar adam a küçəmçi», qüvvətli adam a küçlüg» deyilir. ^ K ü ç: küncüt. K üncüt yağma küç yağı» deyilir. Çigilcə. K üncüt otu n u n toxum una böyüklüyündən dolayı « inqək küçi [=inək küncütü]» deyilir. gjŞ K e ç: gec. Bu sözdən alm araq «ts-i^ ^ keç kəldi = gec gəldi» de- yilir. j j j B o d h: boy. «y-iş i l j j j ö j J uzun bodhluğ kişi = uzun boylu, uzun- boy adam». j j j B o d h: toy quşu'i^^ doğdaq. j j j B o d h: « < İ ^ j j j bodh m onçuk=m üşk və ram əkdən hazırlanm bir növ m uncuq. Bunu qadm lar taxırlar». j j i B o r: şərab. Bu məsəldə də işlənmişdir: «'-»4 söz özünü böyüklərə oxşadan uşaq haqqm da deyilir. jAf B i r: bir. « J U ^ j n bir yarm ak = bir pul». j j j T ö r: otağm ən yaxşı yeri. I^jjj törgə keç = yuxarı başa keç». j j j T o r: tələ; quş və balıq ovlanan tor. Ç o r: «CıP)j( jjÄ ç o r urağut= ayıb yeri bitişik olan qadın». j ^ Ç o r: oğuzlar sarılğan odara, sarm aşıqlara da j j ^ çor ot» de- yirlər. Əvvəlki sözün əsli bundandır. j > - S u r: « t^ ( ü j^ j j l - j j « j! ər sur-sur m ün öpti = adam şap-şupla şorba içdi». Bu, dodaqların çıxardığı səsi bildirir. j j ä K o r: ziyan. « j'i^ jjS j! ər k o r kıldı = adam ziyan elədi». « T o y q u ş u » n u n h a n s ı quş o l d u ğ u n u a n l a m a q üçün d igə r nəşrlərə baxdıq. U y ğ u r l a r o n u « d o v d a q » kim i ( T T D , III to m , bet 167) vermişiər. Saiih M ü tə llib o v « b o y n u uzun, a r x a a y a q l a n q ısa b ir yırtıcı» icimi (T S D , III to m , bet 132) çevirmişdir. Seçkin Ə rdi ilə S ə r a p T u ğ b a Y u r t s e v ə r isə sö z ü d h ilə « to d h » kim i (D L T -2 0 0 5 , s.573) o x u m u şla r. Divanü lüğat-it-türk 131 jjä K o r: yoğurt mayası, çalası. Bu uyuşmuş, tutm uş qatıq və ya kı- mızdan qabın dibində qalan hissədir, onun üstünə süd tö- külərək yoğurt və ya kımız hazırlanır. jj^ K u r: quru. Oğuzca. Bu, «£ja kuruğ» sözünün qısaldılmışıdır. Bu məsəldə də işlənmişdir: « jjiJ J 4 ^ J J ^ ^ kolan kuduğka tüşsə, k u r b ak a ayğır bolur=qulan, çöl eşşəyi qu- yuya düşsə, [quyunun sahibi] qurbağa ayğır olar». Bu, ərəblərin « iV»jW 'ü\» sözü' kimidir. j j j B o z: boz. «k^! j j i boz at = boz rəngli at». Bu, fəsih deyildir. H ər hansı bir heyvan ağla qırmızı arasm dakı rəngdə olsa, yenə belə deyilir. «cs ja j j i boz koy = boz rəngli qoyun». j j j B ö z: bez. j j j B u z: buz. Bu atalar sözündə də işlənmişdir: « j ^ tij*- cjjjji buz- dan suw tam ar= buzdan su dam ar». Bu söz xasiyyəti atası- nınkm a bənzəyən adam haqqm da işlədilir. jjj B e z: ətlə dəri arasm da peyda olan şiş. j j j T o z: toz. j j j T o z: yaya sarm an sırım. j j j T ü z: xalq, rəiyyət. «<-^ j j j Ji' el tüz nətək = el, xalq necədir»? j j j T ü z: əsil, kök. « ^ ts j j j t#^jj ‘-M anm q tüpi tüzi kim = onun əsli- nəsli, soyu-sopu kimdir»? j j j T ü z: düz. « jü j j j tüz yer = düz yer». j j j T u z: duz. jrH T i z: diz. jjj T i z: yüksək yer. Farslar bu sözü alaraq qalaya «jJ diz» deyirlər. Ə rəblə rin masəlinin tə rcüm əsi b e b d i r ; b! = innəl b u ğ a t bia rzin a t a s ta n s ir u = bizim eldəki a t m a c a q u şu o l d u sizdə a ğ b a b a » , yəni bizim eldəki sərçə sizdə q a r t a l oldu. 132 Mahmud Kaşğari jjj T i z: K aşğara yaxın bir yaylaya yüksəkliyi dolayısı ilə T a n ğ art tiz deyilir. T i z i n q t i z; başqa bir yaylanm adı. jjj Y i z: ja Yiz əwi tiz = Barsğan yaxınlığnıda bir yayla adı». Ç i j: dəmir çivi, (iki məxrəc arasm dakı j j ilə). Zireh çivilərinin ucuna da «j#?>çij» deyilir. S ö z: söz. j i ^ S i z: çigil dilində böyükbrə, hörm ətli adam lara deyilən bir xitab- dır, « 6 “ sən» deməkdir. Əsil mənası sizlərdir. Kiçiklərə « 6 *- sən» deyirlər. Oğuzlar bunun tərsini edirlər. jjä K u z: jjä kuz tağ = günəş görməyən dağ, dağm quzey tərəfı». P n s"5; o - jj ‘-SjS kök pus boldı = göyün üzü örtüldü, qaraldı». lh ' J j P u s : J ər közi pus boldı = adam m gözünə qaran- hq çökdü, mədəsində m eydana gələn buğdan gözü qaral-dı». o -jj o -jj T u s - 1 u s'i'^: «tsJjf l>-jj a-J^ anı tus-tus u rd u = o n u n pal- tarm ın üstünə tez-tez vurdu». u -jj B o ş: « c r ^ boş kişi = azad adam». (J'ji B o ş: «Ciclj( boş urağut = boşanm ış qadın, dul qadın». lA’jİ B o ş : «<-^1 boş əlik = boş əl, işdən və ya bir şeydən qurtul- muş, boş qalm ış əl». 133 "5 Seçkin Ərdi ilə S ə r a p T u ğ b a Y urtsevə r buıuı və bu n d aıı sonrai<ı sö zü « b u s » l '■<’ Bəsim A ta la y m q e y d in ə g ö r ə , bu söz b a s m a nüsxodo «tus-tus» şoklindədir. yazma n ü s x ə d ə əvvəlcə « b u s-b u s» şoi molidirso, o z a m a n « b u s- b u s» olm alıdır, ç ü n k i b u r a d a b ilə b aşlayan sözlər golir. Əgor söz «tu s-tus» şə klindo o la c a q s a . o n d a bu söz iki m a d d o sonra 1 horfi sıras m d a gol- m ə lid ir ( D L T - l I l , s .l2 4 ). S eçkin Ərdi ilo S ora p T u ğ b a Y urtsevər bu sözü «tos-tos» kim i o x u m u ş l a r ( D L T -2 0 0 5 , s.582). U y ğ u r l a r m üvafiq qcydlo « tu s-tus» şoklindo verın işlər ( T T D , III to m , bet 171). Çinlilər m a d d o b a ş ın d a «tus», mi.salda i.sə «tus-tus» kim i yaz m ışlar ( D L T - Ç i n . IH cild. s.l21). uij;' B o ş: «o) o ijj boş ət = yumşaq ət». ’y umşaq torpağa da belə de- yilir. o-jt' B o ş : o^jj boş at = sərbəst buraxılmış at». o ^j^ B o ş: « l J») o i j j boş əw = boş ev». Boşaldılan qab və ya bir işi gör- dükdən sonra boş qalan alət haqqında da belə deyilir. o ^ B e ş: beş, sayda beş. o^jj T u ş: tuş, tay, bab. «<^ j j <-sg! anm q tuşı = onun tayı, onun babı». o^jj T u ş: qarşı, bir şeyin qarşısı. «< ^ j j əwim tuşı = evimin qarşısı, evimin tuşu». o^jj T ö ş: döş, köksün başı. o^jj T u ş: kəmər qayışlarının ucuna taxılan qızıl və ya gümüş toqqa. LHj^ T ü ş: «t 5 Jj( o^jj tüş ödi = səhərlə gönorta arasında olan v a x t» " l o-jJ T ü ş: pollyusiya; yuxu azması. tüş körmiş oğlan =yuxusunda ehtilam görən gənc oğlan». oij^ T ü ş: düş, röya. o^ji tüş yordı = yuxu yozdu». T 1 ş: diş. İnsanın və başqa canhların dişi. o ^ T I ş: kotan dəmiri, cüt ucluğu, məc. T 1 ş: «ül (jiyj tış at = alnındakı ağ qaşqası gözlərinin önünə qədər uzanan, ancaq qulaqlarına qədər çatm ayan, burnuna qo- dər cnməyən, bunun ikisinin ortasında qalan at. o ^ S 1 ş: tutm ac şişi. o ^ S i ş: şişmiş olan hər nəsnə, yuınru. Divanü lüğat-it-türk B.osim A talay «c;Jj( tüş ö d i - q u ş l u q vaxtı». yoni «solıorIo g ö n o r ta a r a s m d a olan vax^» kimi (D L T . III, s. 125), Salih .Mütollibov «tüş = gün ç ıx a n d a n so n rak ı vaxt», «tüş ö d ı = d ü ş j y u x u | vaxtı» ( T S D , 111 to m, bct 138), Seçkin Ərdi ilə S o ra p T u ğ b a Yurt.sevor «tü ş ö d i-d in c o lm o , şokorlomə |m ürgülə m o, g ü n o r ta yuxusuj vaxtı» kimi fD L T -2005. s. 610) vermişlər. H üseyn D ü z g ü n iso «öd» yerin ə «od» yazsa da, iladoni «zom ani-xabi- n im r u z a n , ğeylulo», yoni « g ü n o r ta y u x u s u n u n vaxtı» kimi ( ^ J J s. 4 9 ı) tərcüm ə et- mi.şdir. 134 M ahm ud Kaşğari S a y 1 ş"^: (imalə ilə) ödənək, təxsisat. m ən an- q a r sayış berdim =m ən ona ödənək, təzm inat verdim». u -jä K o ş: « 1^1 o -js koş at = xaqanm yanm da gedən yedək, ehtiyat at». o -jä K o ş: hər hansı bir şeyin cütü, eşi, qoşası. Bu sözdən ahnaraq qayçıya da koş biçək», yəni «qoşa bıçaq» de- yilir. Bu a talar sözündə də işlənmişdir: « korkmış kişigə koy başı koş k ö rü n ü r = qorx- m uş adam m gözünə qoyun başı qoşa görünər». Bu söz bir şeydən qorxan və hər an xəyal görərək diksinən, səksənən ad am h aq d a deyihr. K i ş: sam ur. B unun quyruğuna kiş kudhrukı» deyihr. o ^ K i ş: sədəq, oxdan, oxqabı. Oğuzlar və oğuzlarm qardaşı olan qıpçaqlar bu n u bilməzlər'*^. o ^ L i ş> 20 ; sehk, tüpürcək. Çigilcə. Bu sözün bəlğəm m ənası da var. « ^ 1 jjäJ hş aktı = sehk və ya bəlğəm axdı». M u ş: pişik. Çigilcə. Oğuzlar « ı - ^ çətük» deyirlər. B o ğ: içinə əşya qoyulan heybə, boğ, boğça. ^ j j T o ğ: at ayaqlarm ın zərbəsindən qopan toz. Bəsim Atalay «seyiş» və «seyş» kimi oxunan bu sözün «sayış» ola biləcəyini də istis- na etməmişdir. Ancaq bu sözlər bu babm qəlibinə uymur, ona görə də bu sözü «siş» kimi oxumağı təklif etmişdir (DLT, III, s.l26). Uyğuriar (TTD, III tom, bet 174), çinlibr (DLT-Çin, III cild, s.l23) və Seçkin Ərdi ib Sərap Tuğba Yurtsevər bu sözü «seş» kimi oxumuşlar (DLT-2005, s.483). Burada Salih Mütəliibovun bir qeydi var: «o dövrdə hərbi terminbrdən olan bu sözün oğuzlar tərəfindən bilinməməsi onlarm bu mənada başqa bir sözdən istifadə etmələri ib bağh olmahdır. Çünki bir boyda bu sözün olmaması o dövrün savaş təbblərinə görə həmin boyun çox əhəmiyyətsiz mövqe tutmasma işarədir. Halbuki o dövrdə oğuzlarm türkbr arasmda çox mühüm mövqe tutduqları mə!umdur» (TSD, III tom, bet 140). Onda beb çıxır ki, «oğuzlarm və onlarm qardaşları olan qıpçaqların bilmədiyi» bu söz karluqlara aiddir, lakin nədənsə Mahmud Kaşğari bu sözün hansı bhcədə işbndiyini göstərməmişdir. Seçkin Ərdi ib Sərap Tuğba Yurtsevər bu sözü «keş» kimi oxumuşlar (DLT-2005, s.309). Ç inlibr (DLT-Çin, III cild, s. 124), uyğurlar (TTD, III tom, bet 175) və Seçkin Ərdi ib Sərap Tuğba Yurtsevər bu sözü «leş» kimi oxumuşlar (DLT-2005, s.339). Dıvanü lüğat-it-türk 135 T u ğ: xaqanın yam nda çahnan nağara (kös) və davul. «ts-jJ £, jj xan tuğ urdu = xan növbə davulunu vurdu, orkestr çaldı». ^J^ T u ğ: bayraq, sancaq. « ü ^ j ^ j j J jij tokuz tuğluğ xan = doqquz tuğlu xan və ya xaqan». X anm vilayəti nə qədər çox, dərə- cəsi nə qədər yüksək olursa-olsun, tuğu doqquzdan artıq ola bilməz. Çünki bu, uğurlu rəqəmdir. Bu tuğlar turuncu rəngli ipəkdən və ya qum aşdan tikihr, bu rəng uğurlu rəng sayıhr. T u ğ: su bəndi, sədd. « J ğ,jj suwka tuğ u r = suya bənd vur». t J J T u ğ: hər hansı bir nəsnənin tıxacı. Buradan ahnaraq «t#^jj tünqlük tuğı», yəni «pəncərə, ocaq kimi evdəki dəliklərin qapağı» deyilir. T Yüklə Dostları ilə paylaş:
|