M agistrlik dissertatsiya

ETR ning umumiy didaktik tamoyillari
An’anaviy ta’limda bo’lgani kabi, zamonaviy ETR ham taniqli didaktik tamoyillar va qoidalarga asoslanadi³:
Ko’rgazmalilik. Ta’lim psixologiyasida atrofdagi dunyoni o’rganish yoki bilishning asosiy usullari ajralib turadi: ko’rish, eshitish, mavhum fikrlash. Ko’rish va eshitish eng informatsion va shunga mos ravishda o’rganishda eng muhim va eng samarali hisoblanadi. Axborotni idrok etishning ushbu eng muhim modellaridan foydalanish asosida o’rganishning ko’rinishi quriladi, audio, foto, video va boshqa turdagi multimedia ma’lumotlari ko’rinishida taqdim etiladi, bu diqqatni faollashtiradi, o’quv materialini idrok etishni jonlantiradi.
Interaktivlik. Dars davomida talaba bir qator interfaol harakatlarni bajarishi kerak: o’quv materialini ko’rish va tinglash, kontent elementlari bo’ylab harakatlanish, kerakli materialni ko’chirish, yordam tizimiga kirish, dars davomida nazorat savollariga javob berish. Bularning barchasi ong va xotira samaradorligini oshirishga yordam beradi.
Amaliy yo’nalish. Barcha bo’limlar va o’quv modullari uchun amaliy yo’nalishdagi o’quv modullarining kuchli bloki taqdim etilgan - amaliy topshiriqlar, o’quv topshiriqlari, test savollari, talaba uchun universal mashg’ulotga aylanadigan laboratoriya ishlari.
Kirish mumkinligi. Materialni taqdim etish usuli (oddiydan murakkabgacha, tushunchalardan mantiqqa, bilimdan kompetentsiyagacha) kursni idrok etish uchun qulay qiladi va o’qituvchi (yoki ota-ona) yordamida ham, mustaqil ravishda o’rganishga imkon beradi.
Materialning ilmiy taqdimoti. Kurs mazmuni unga integratsiyalashgan fanlarning, jumladan, yangi ta’lim texnologiyalarining asosi sifatida AKTning eng yangi g’oyalariga asoslanadi.
Taqdimot ketma-ketligi. Kurs mazmuni mantig’i o’qitish yoki o’z-o’zini o’rganishni ketma-ket, etakchi yoki takroriy ravishda amalga oshirish imkonini beradi. Muloqot interfeysi, havolalar tizimi o’tgan yoki keyingi o’quv ma’lumotlariga, shuningdek, har qanday ma’lumotnoma va ensiklopedik ma’lumotlarga har qanday murojaatni boshlash imkonini beradi.
Taqdimotning modulliligi va o’zgaruvchanligi. Materiallar o’quv modullariga (modullar mavzular bo’yicha) va mikromodullarga (mikromodullar tushunchalarga asoslangan) bo’linadi. Modullik o’quv jarayonini individual, o’zgaruvchan yoki hal qilinayotgan pedagogik vazifalarga qarab qurish imkonini beradi.
ETR va yangi avlod o’quv-uslubiy majmuasi O’UM
AKT rivojlanishining hozirgi darajasini hisobga olgan holda (cho’ntak kompyuterlar; smartfonlar; Internet, jumladan, mobil Wi-Fi aloqasi; yuqori tezlikdagi cheksiz trafikning iqtisodiy qulayligi; barcha ushbu qurilmalarning katta hajmdagi xotirasi va h.k.) nafaqat ETR haqida, balki o’quv jarayonida yaxlit va o’zaro bog’liq holda qo’llaniladigan yangi avlod o’quv-uslubiy majmualari (O’UM) haqida gapiring. Shu bilan birga, yangi avlod o’quv-uslubiy majmuasi turli xil dasturiy ta’minotni amalga oshirishda elektron ta’lim resursi (ETR) hisoblanadi:

1-rasm. Yangi avlod o’quv-uslubiy majmuasi
DVD-ROM - mustaqil ishlash uchun oflayn versiya;
NETWORK – ta’lim muassasasining mahalliy tarmog’ida jamoaviy ta’lim uchun versiya;
SCORM - LMS muhitida masofaviy ta’limni tashkil etish versiyasi;
OFF-LINE - darslar yuklab olinadigan va oflayn rejimda o’ynaladigan versiya;
ON-LINE - darslar masofaviy serverdan onlayn o’ynaladigan versiya;
MOBIL - PDA yoki smartfonlar yordamida on-layn o’rganish uchun versiya;
VIDEO - DVD- pleerlar yoki kabel televideniesi tarmoqlari uchun versiya;
Masofaviy ta’lim texnologiyalari
Ushbu kontseptsiyadagi “masofaviy ta’lim” atamasi LMS tizimida repetitor nazorati ostida Internetda o’z-o’zini tayyorlash bilan kunduzgi ta’limni birlashtirgan ta’lim jarayonini shunday tashkil etishni nazarda tutadi. Binobarin, bu holda o’quv dasturlari o’qituvchidan fazo va vaqt jihatidan ajralgan talabaning mustaqil ishi uchun mo’ljallangan. Shu bilan birga, o’qituvchilar va talabalar telekommunikatsiyalardan foydalangan holda doimiy kunduzgi, shuningdek, interfaol pedagogik hamkorlikni amalga oshirish imkoniyatiga ega.
Masofaviy ta’limning o’ziga xos xususiyatlari quyidagilardan iborat:
Ta’limning mustaqilligi, ta’limni shunday tashkil etish bilan tavsiflanadi, bunda talabalar o’rganish vaqti, joyi va tezligini, shuningdek o’rganiladigan fanlar majmuasini mustaqil tanlash imkoniyatiga ega. Repetitorlik o’qituvchining tubdan yangi roli sifatida (masofaviy ta’lim terminologiyasida - repetitor), u nafaqat o’zini o’zi o’rgatishi, balki o’z-o’zini o’qitish jarayonini ham shaxsan, ham masofadan boshqarishi kerak.
AKT muhiti ta’lim ma’lumotlarini uzatishning zamonaviy vositalarini qo’llab-quvvatlash sifatida. Shu bilan birga, faqat zamonaviy kompyuter texnologiyalari va telekommunikatsiya vositalari talabalar va o’qituvchilar o’rtasidagi o’zaro munosabatlar jarayonini haqiqatan ham doimiy va interaktiv qiladi.
Har bir alohida kurs ma’lum bir fan sohasining yaxlit ko’rinishini yaratadigan va nafaqat nazariy ma’lumotlarni, balki amaliy vazifalar va bilim, ko’nikma va malakalarni diagnostika qilish tizimlarini ham o’z ichiga olgan o’quv dasturlarining modulligi. Bu mustaqil kurslar-modullar to’plamiga (jumladan, turli ishlab chiquvchilarga tegishli) individual yoki guruh ehtiyojlariga javob beradigan o’quv dasturini shakllantirish imkonini beradi.
Masofaviy ta’lim ikki bosqichli tizim sifatida ifodalanishi mumkin. Yuqori darajadagi ta’lim jarayonini boshqarish tizimi - LMS tizimi (Learning Management System). Pastki daraja - kontent (kontent) yoki multimedia interaktiv ETR.
LMS tizimi virtual ta’lim muassasasining barcha faoliyatini boshqarish imkonini beradi. Bunga quyidagilar kiradi:

• 
  kurs ishtirokchilarini login va parol orqali ro’yxatdan o’tkazish;
  
• 
  kurslarni o’rganish uchun dastur va kalendar rejalari;
  
• 
  turli darajadagi repetitorlar uchun kirishni boshqarish;
  
• 
  bir nechta kurslarni birlashtirgan o’quv dasturlari;
  
• 
  WEB-interfeys orqali ma’muriy operatsiyalarni avtomatlashtirish;
  
• 
  tizim ichidagi aloqaning turli vositalari va boshqalar.
  

Afsuski, Internetning telekommunikatsiya imkoniyatlaridan to’g’ridan-to’g’ri va darhol foydalanish kontseptsiyasiga haddan tashqari ishtiyoq tufayli, ta’limning mazmunli jihatlaridan farqli o’laroq, ko’pchilik ta’lim muassasalari o’zlarining ta’lim tizimida ETRni ishlab chiqish va joriy etish zarurligiga e’tibor berishni to’xtatdilar. Oson yaratiladigan matnli-grafik elektron darsliklarga ustunlik berildi, ularning MTda samaradorligi mutlaqo qabul qilinishi mumkin emas. Natijada, masofaviy ta’lim amaliyoti modernizatsiya samarasini bermadi. Bundan tashqari, MT g’oyasi obro’sizlandi.
Shuning uchun, "Bizda MT bormi?" hali mavjud emas, deb to’g’ri javob berish kerak. Zamonaviy e-Learning tizimini qurish uchun poydevor yaratilmaguncha, u printsipial jihatdan mavjud bo’lishi mumkin emas. Bizning fikrimizcha, bunday asos barcha ta’lim bosqichlarida o’quv fanlari bo’yicha multimedia ETR tizimi bo’lishi mumkin. ETR tizimi yoki mazmuni, odatda, deyilganidek, majburiydir va masofaviy ta’limning aniqlovchi komponenti busiz o’rganish mumkin emas.