M. H. Ahmedov, M. R. Shermatov

Qalqontumshuq, Bo‘shilon – Ancistrodon halys Pall.  

Chinqiroq  ilonlar  oilasining  bir 

urug„i bo„lib, Farg„ona atrofida zaharli 

ilonlarning  faqatgina  shu  bitta  turi 

uchraydi.  Uzunligi  75  sm  gacha.  orqa 

tomoni 

och 

yoki 

to„q  kulrang, 

ko„ndalang  qora  dog„lari  tanadan 

dumining  ustigacha  davom  etadi. 

Tananing  ikki  tomonida  bo„yiga 

cho„zilgan  xolchalardan  iborat  yo„li  bor.  Qorin  tomoni  oq  yoki  qoramtir  rangga 

ega.  Bizdagi  yashab  turgan  boshqa  ilonlardan  farqi,  boshi  biroz  yapaloqlashgan 

bo„yindan  alohida  ajrab turadi.  Tumshug„ining ikki  tomonida burun  teshigi bilan 

ko„zi  oralig„ida  chuqurcha  bor.  Farg„ona  vodiysi  atroflaridagi  tog„lar  va  tog„ 

etaklarida,  qabristonlarda  sichqon  va  kalamush  uyasi  atrofida  uchratish  mumkin. 

Kun botib, qorong„u tushishi bilan ovqat axtarib aktiv faoliyatga o„tadi. Bu zaharli 

ilon kaltakesak, mayda kemiruvchilar, qushlar va hasharotlar bilan ovqatlanadi. U 

serg„azab,  johil  ilonlardan  emas,  odam  sharpasini  eshitsa,  ohista  berkinadi,  faqat 

payti  kelganda  zaharli  tishlari  bilan  tishlab  zaharlashga  intiladi.  Bu  ilon  tishlagan 

joyda va u joy atrofida shish paydo bo„ladi, sezilarli og„riq bo„lib, 5-10 kunda o„tib 

ketadi.  Agar  ot,  qo„y,  mollarni  o„tlab  yurganida  tumshuqlarini  chaqib  olsa,  halok 

etadi.  Bahorda  uyqudan  turib, tezda urchishga  harakat qiladi.  Urg„ochisi sentyabr 

oyida 15-20 sm gacha tirik bola tug„adi. 

---

 

16 

QUSHLAR SINFI 

 

 

Qushlar  sinfi  umurtqali  hayvonlarni  yuqori  darajada  rivojlangan  guruhi 

bo„lib,  xilma  xil  ekologik  sharoitlarni  egallagan.  Bosh  miya  yaxshi 

rivojlanganligidan  qushlarning  xulq-atvorlari  ancha  murakkablashgan.  Farg„ona 

shahrida o„troq va kelib-ketuvchi qushlarning 80 ga yaqin turi hisobga olingan.  

Qushlar  insonlarga  estetik  zavq  berish  bilan  birga,  daraxt,  butalar  va 

o„tsimon o„simliklar zararkunandalarini qirish bilan katta foyda keltiradi. 

Farg„ona  shahrida  yashovchi  qushlarning  biologiyasi  va  ekologik 

xususiyatlari bilan qisqacha tanishib o„tamiz.