M. H. Ahmedov, M. R. Shermatov
Hindiston chumchug‘i – Passer indieus Jard
Yüklə 1,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Hindiston chumchug‘i – Passer indieus Jard.
Haqiqiy chumchuqsimonlar oilasiga kiradi. Tashqi ko„rinishdan uy chumchuqlariga o„xshab ketadi. Lekin boshining ikki yonidagi patlari oz bo„lishi bilan ulardan farq qiladi. O„rta Osiyoda ancha keng tarqalgan, sentyabr va oktyabr oylarida qishlash uchun Afg„onistonga va Hindistonga keta boshlaydi. Bu chumchuqlarning uya qurish joylari xilma xil. Ular uylarga, molxonalarga, daraxtlarga, to„qayzor va tog„ qoyalariga gala bo„lib uyalar quradi. Faqat yozda bir marta ko„payadi. Tuxumlarini 12-13 kun makiyonlari bosadi, bolalarini 12-14 kun urg„ochi va erkagi birga boqib uchirma qiladi. So„ngra bolalari ham galaga qo„shilib, ko„chib yura boshlaydi. Bu qushlar bahor oylarida o„zlari ham bolalarini ham hasharotlar bilan boqib foyda keltiradi. Keyin yuzlab va minglab sonda galalar hosil qiladi. Bug„doy, arpa, sholi, tariq va boshqa madaniy o„simliklarning donlari bilan ovqatlanib, xo„jaliklarga zarar yetkazadi. Chumchuqlar oq jo„hori va jo„horining ashaddiy kushandasi hisoblanadi. Ko„pincha, mana shu o„simliklarga zarari katta bo„ladi. Ko„plab ko„paygan yillari 30-50 foiz hosilni nobud qilgani hisoblab chiqilgan. Mahalliy aholi oddiy uslublar bilan "chuchelalar" qo„yish, shovqin chiqaruvchi materiallar, baqirib-chaqirish bilan haydaydi. Ko„plab ko„payib ketgan yillarda donlarni bariyning ftorli birikmalari bilan zaharlab, mahallalardan uzoq joylarga sepib qarshi kurashilgan. Chumchuqlarga qarshi kurashda ehtiyotkorlik choralarini ham esdan chiqarmaslik kerak. Chunki 60-70-yillarda Xitoyda bu chumchuqlarni tamoman qirib tashlanishi oqibatida sholi va boshqa donlarning hosildorligi 2-3 yil ortib, so„ngra hosildorlik keskin kamayib ketgan. Sababi o„rganilganda, chumchuqlar yo„qligi sababli zararli hasharotlar ko„payib, hosildorlikka ta‟sir etgan. Xitoyda qaytadan chumchuqlar sotib olinib, ko„paytirilgan. |