M. L. Tursunxodjayev Tashkent davlat texnika universiteli

X
Servis xizmatini rejalashtirish
X
X
0 ‘rov
X
X
X
X
Ishlab chiqarishni xomashyo,
materiallar bilan ta’minlash
X
X
Taqsimot tizimini zaxiralar
bilan to‘ldirish
X
X
Ishlab chiqarish jarayon
nazorati
X
X
Korxonada ombor faoliyatini
loyihalashtirish va
rivojlantirish
X
X
X
Jihozlarni moliyalashtirish
X
X
Transporni boshqarish
X
X
Zaxiralarni boshqarish
X
X
X
30

---

2.1-jadvalda korxona logistik boMimining marketing, moliya 
va ishlab chiqarishni rejalashtirish boMimlari bilan funksional 
bogMiqligi keltirilgan.
2
.
5
. 
Logistik tizim tushunchasi va uning
faoliyatini baholash
Korxonalarda logistik faoliyatning ikkita jihati ajralib turadi.
Birinchisi, sanoat injeniringi tushunchasi bilan bogMiq boMib, 
transport vositalari va omborlarni ishlatish, yuklash moslamalarini 
ish] at ish va tanlash, qadoqlash usuli, axborot boshqaruv tizimla- 
rining ishlash muammolarini yechadi.
Ikkinchi aspekt, moddiy oqimlarni makro va mikro darajalarda 
boshqarish va tashkil etishning o ‘ziga tegishli boMib, logistik 
tizimning amal qilish jarayonida har xil omillarning o'zaro 
ta’sirining tahliiiga asoslanadi.
Logistikaga korxona boshqaruvining bozorga yo‘naltirilganligini 
ta’minlab beruvchi tizim sifatida qaraladi va shu orqali korxona- 
ning iste’molchi bilan aloqalami o'm atish faoliyatining tarkibi 
aniqlanadi.
Shu sohada amalga oshiriladigan ishlarning asosiy yo‘nalishlari 
quyidagilar:
• bozomi oMganish va aniq turdagi mahsulotlarga boMadigan 
talabni bashorat qilish;
• mahsulot ishlab chiqarilishi uchun zarur boMgan moddiy 
resurslami xarid qilish, zaxiralaming hajmi haqida qarorlar 
qabul qilish va zaxiralarni boshqarish;
• ishlab chiqarishda moddiy oqimlarni tashkil etish;
• tovar taqsim otini tashkil etish: tayyor m ahsulotni qa­
doqlash va tanlash, uni aniq manzilga tashish, iste’m ol­
chiga mahsulotni yetkazib berish, zarur boMgan qog‘oz- 
larni toMdirish.
0 ‘zbekiston iqtisodiyotining bozor munosobatlariga o ‘tish 
sharoitida logistikaning tutgan o‘rni oshadi. Bozor munosabatlariga 
o‘tish davrida logistikaning aktualligini (dolzarb) aniqlab beruvchi 
5 ta tizim ajratish mumkin:
31

---

— 
iqtisodiy tizim.
Hozirgi vaqtda ishlab chiqarish xarajatlari 
va moliya xarajatlarini kamaytirish im koniyatlarini qidirish 
b irin ch i o 'rin g a q o ‘yilm oqda. Logistika m ahsulot ishlab 
chiqaruvchi va iste’molchilarning iqtisodiy qiziqishlarini boglash 
imkonini beradi;
— 
tashkiliy-iqtisodiy tizim.
Bozor sharoitida tovar harakati 
jarayonlarini amalga oshiruvchi yangi tashkiliy shakllarning 
vujudga kelishi va rivojlanishi davomida, boshqaruv va koordinat- 
siyaning integratsion shakllari hamda ishlab chiqaruvchi korxo­
nalar, iste'molchilar, omborlar va transportning o‘zaro ta ’sirining 
logistik jarayonlarini ta ’minlash tobora katta ahamiyatga ega 
bo‘lmoqda;
— 
axborot tizimi.
Bozor iqtisodiyoti axborot aloqalarining 
rivojlanishiga koinaklashadi, ular bozor munosabatlarining sababi 
va natijasi bo‘lib, bir-birlarini o‘zaro toldiradi. Axborot tushun- 
chasi logistika bilan bozorni chambarchas boglaydi, chunki 
logistik jarayonlarning predmeti, vositasi va tashkil etuvchisi boiib 
axborot oqimlari hisoblanadi;
— 
texnik tizim.
Bu omil logistikani tizim sifatida o ‘rganadi, 
uni boshqarish obyektlari va subyektlari transport, ombor xo'jaligi 
va boshqarishni kompyuterlashtirishda zamonaviy texnik yutuq- 
larni qollash asosida rivojlanadi;
— 
tovar harakati jarayonlariga davlatning к о ‘magi.
Zamonaviy 
sharoitlarda tovar harakatini nazorat qilish masalasi nafaqat 
korxonalar darajasida, balki regionlar hamda mamlakat miqyosida 
vujudga keladi.
Logistika qollanilishi yuqori darajadaligi mamlakatimizda 
«tovar — pul» m unosabatlarining kengayishi va intensifi- 
katsiyalashuvi, korxonalar o ‘rtasida xo‘jalik aloqalarining oshishi, 
ishlab chiqarish infrastrukturasining rivojlanishi ham da kor­
xonalar va tashkilotlaming xo'jalik mustaqilligining kengayishi 
bilan bogliq.
Bozor munosabatlarining rivojlanishiga logistikaning ta ’siri. 
M ahsulot ishlab chiqariiishidan to uning ishlab chiqarish 
iste’moligacha boladigan moddiy oqimlarni tashkil etish va bosh­
qarishga qo‘yiladigan logistika talablari mahsulot yetkazuvchi
32

---

bilan iste’molchi o‘rtasidagi aloqalarning rivojlanishiga yordam 
beradi, 0 ‘zining iqtisodiy ko‘rsatkichlarini yaxshilash maqsadida 
yetkazib beruvchi ham «ham kor — iste’molchi» talablarini 
bajarishga, ham m ahsulotni yetkazish b o ‘yicha shartnom a 
munosabatlarining rivojlanishi uchun sharoillarni yaxshilashga 
intiladi.
Logistik qarashlarga amal qilish va gorizontal aloqalarni 
rivojlantirib, korxonalar bir-biri bilan la’sischilarga xizmat ko‘rsa- 
tish jarayonida yetkazish sifatini oshirishda va mahsulotni eng 
kam xarajatlar bilan yetkazib borishda raqobatlashadi. Mahsulot 
bozorida raqobatbardoshlikni oshirishning mustahkam usuli bolib 
logistika hisoblanadi.
Logistika talablarini bajarishning muhim sharti bo‘lib mahsu­
lotni tayyorlash, omborga joylashtirish, tushirish, yuklash va 
jo ‘natishga ketadigan xarajatlarni kamaytirish yoMlarini qidirish 
hisoblanadi. «Transport - ombor» amallariga ketadigan xarajat­
larni kamaytirish ko‘p hollarda raqobatda va bozor munosabatlari 
tizimida birinchilikni ta ’minlaydi.
Logistik boshqaruv mexanizminmg rivojlanishi va tadbiq etilishi 
doimo moliyaviy zaxiralar va boshqa turdagi resurslarni jalb etish 
bilan bog'liq.
Logistik tizim hamma bo‘g‘inlarining ishlash samaradorligiga 
va bunda erishiladigan resurslar iqtisodiga, umuman iqtisodiy 
islohotlarning samaradorligi, bozor munosabatlarining rivojlanishi 
bogiiqdir.
Logistik amallar va xizmatlar xilma-xilligi xizmat ko‘rsatish 
bo’yicha tashkilotlarning imkoniyatlarini sezilarli darajada kengay­
tirish imkonini beradi. Oldinlari faoliyat ko‘rsatgan ulguiji savdo 
bazalari va tashkilotlari kompleks xizmat ko‘rsatuvchi vositachi 
tashkilotlarga aylanishmoqda, ular korxonalarga turli xil logistik 
xizmatlar ko'rsatishadi.