M. L. Tursunxodjayev Tashkent davlat texnika universiteli

3.1-rasm. Moddiy oqimlarning barakatlanish sxemasi.
36

---

Sotish va ta’minot bozoridan kelib tushadigan ma’lumotlar 
asosida ishlab chiqarish, moddiy ta’minot va tayyor mahsulotlarni 
sotishning kompleks rejasi tuziladi, bu reja asosida buyurtmalarning 
bajarilishi bilan bogliq faoliyat tashkil etiladi. Tekshirish natijalari 
asosida ishlab chiqarish buyurtm alarini bajarish grafigidan 
chetlanishlarni yo‘qotishga qaratilgan boshqaruv qarorlari ishlab 
chiqiladi. Shunday qilib moddiy oqimlarni boshqarish tizimida 
ma’lumolning aylanishi amalga oshiriladi va teskari aloqa bilan 
boshqarishning berk konturi shakllanadi. 3.2-rasmda moddiy 
oqimlarni boshqarishning sxema ko‘rinishi berilgan.
Resurslar haqida
ma’Iumot
Iste’mo) talabi
haqida m a’Iumot
Boshqaruv organi
*------------------
i
Rejalar,
i
Buyurtmalarning
qarorlar,
bajarilishi
to ‘g‘rilab
haqida
turuvchi
m a’Iumot
ta’sirlar
Xomashyo
.....
- ......... \
s
.......... .
1
Tayyor mahsulot
f
Л
r
Sotish
bozori
Ta’minot
bozori
Boshqaruv
obyekti
3.2-rasm. Moddiy oqimlarni boshqarish tizimi.
Korxonada moddiy oqimlarni boshqarish quyidagi funksiya- 
laming bajarilishini nazarda tutadi:
• logistik jarayon qatnashchilarining harakatlarini bir-biriga 
moslashtirish;
• ishlab chiqarishda moddiy oqimlarni tashkil etish;
• moddiy oqimlarni rejalashtirish;
• ichki ishlab chiqaruvchi tizim doirasida tovar harakati 
jarayoni ustidan nazorat qilish;
• ishlarning olib borilishini boshqarish.
37

---

Harakatlarni bir-biriga moslashtirish — bu moddiy oqimlarni 
boshqarish maqsadlarini shakllantirish va alohida bo‘linmalarga 
yetkazish, aytib o'tilgan maqsadlami korxonaning global maqsad- 
lari bilan moslashtirish va shu asosda logistik zanjiming hamma 
bo‘g‘inlarining samarali ishlashini ta ’minlash.
Tashkillashtirish moddiy oqimlarni shakllantirishni va tovar 
harakati qatnashchilari orasida aloqalarni o ‘rnatishni hamda 
korxonada moddiy oqimlarni boshqarish tizimini tashkil etishni 
nazarda tutadi.
Rejalashtirish quyidagi funksiyalarning bajarilishim o ‘z ichiga 
oladi: ilmiy-texnik va iqtisodiy bashorat; amalga oshiriladigan 
faoliyatlar dasturini ishlab chiqarish va rejalami detallashtirish.
Bashorat qilish rejalarini ishlab chiqish amalga oshiriladigan 
faoliyatlar dasturini tuzishdan oldin amalga oshiriladi. U ichki 
ishlab chiqaruvchi tizimning kelajakdagi tendensiya (yoiialish) 
larini baholash vazifasini bajaradi.
Ko‘zlangan maqsadlarga qarab moddiy oqimlarni boshqarishda 
bashoratlar quyidagi guruhlarga ajratilishi mumkin:
1. 
Texnik rivojlanishni bashorat qilish
— buning maqsadi boMib 
yangi turdagi mahsulotlarni ishlab chiqarish yo‘llarini qidirish va 
ishlab chiqarish texnologiyasini o'zgartirish sohasini hamda yangi 
turdagi xom-ashyoning vujudga kelishini bashorat qilish hisob­
lanadi.
2. 
Mahsulotga bo ‘Igan talabni bashorat qilish —
bu ishlab 
chiqarilayotgan mahsulotni yangi turdagiga almashtirish yoki ishlab 
chiqarilish hajmini kamaytirish, ishlab chiqarish diversifikatsiya- 
sining chuqurlashish tendensiyalarini aniqlash maqsadida amalga 
oshiriladi.
3. 
Moddiy resurslar bashorati —
bu m ateriallarga b o ‘lgan 
ehtiyojni korxonaning tovar siyosati o ‘zgarishi mumkinligini 
hisobga olgan holda aniqlash maqsadida amalga oshiriladi.
4. 
Xomashyoga qo yilgan narxlar о ‘zgarishini bashorat qilish —
bu narxlar o‘sib ketishi mumkin bo‘lgan materiallar zaxirasini 
tashkil etish maqsadida qoMlaniladi.
Ishlab chiqarish logistikasining m aqsadlarini korxonaning 
alohida bo‘linmalari faoliyatining natijalari bilan bogMiqligi moddiy
38

---

oqimlarni boshqarish dasturi doirasida ma’lum ishlarni vaqt bo‘ylab 
rejalashtirish (ishlar bajarilishining kalendar grafigini aniqlash) va 
logistik vazifalami bajarishda qatnashuvchi funksional bo‘linmalari 
orasida resurslarni taqsimlash yo‘li bilan amalga oshiriladi.
Nazorat qilish moddiy oqimlarni boshqarishning funksiyasi 
sifatida korxonaning tashkiliy strukturasini aniqlaydigan kanallar 
orqaii amalga oshiriladi va u belgilangan parametrlar bo‘ylab tovar 
harakati jarayonining o'tishini uzluksiz kuzatishdan iborat. Buning 
uchun moddiy oqimlarning holati haqida m a’lumotlarni yig'ish 
va qayta ishlash amalga oshiriladi, ishlab chiqarish buyurtmalarini 
bajarish bo'yicha rejadagi vazifalardan chetlanishlar aniqianadi va 
tahlil qilinadi, olib borilgan ishlarning qo‘yilgan maqsadga moslik 
darajasi haqida xulosalar chiqariladi. Aniqlangan kamchiliklarni 
yo'qotish boshqarish y o li bilan amalga oshiriladi.
Boshqarish o ‘zining ichiga quyidagi amallarni oladi: ishlab 
chiqarish buyurtmalarini ng bajarilishi bo'yicha ish grafigining 
buzilishi va bu keltirib chiqargan sabablarning tahlili; chetlanish- 
larni yo'qotish bo'yicha dastur ishlab chiqish va uni amalga 
oshirish bo'yicha chora-tadbirlar.
Aytib o'tilgan amallar bir vaqtda amalga oshiriladi va birgalikda 
moddiy oqimlarni boshqarish mexanizmini tashkil etadi.