M. M. A lim o V a, sh. S. M a V ju d o V a, S. R. A X m ato va termodinamika

Nazorat uchun savollar
1. Bir q atlam li yassi d e v o r o rq ali issiqlik u z a tilish in i tu sh u n ti- 
rib b erin g .
2. K o 'p q a tla m li yassi d e v o r o rq ali issiqlik u z a tilish in i tu sh u n - 
tirib b ering.
3. Bir v a k o 'p q a tla m li s ilin d rik d e v o r o rq ali issiqlik u z a tilis h i­
n i tu sh u n tirib b ering.
4. Issiklik u z a tis h koeffitsiyenti n im a n i bild irad i?
5. C h iziq li q a rsh ilik nim a?
6. Issiqlik izo ly atsiy asi nim a?
141

---

XVI bob. ISSIQ L IK ALM ASHUV APPARATLARI
64-§. I s siq lik alm ashuv apparatlari
Issiqlikni issiq issiqlik ta s h u v c h id a n so v u q issiqlik tash u v c h i- 
ga u z a tib b e ra d ig a n q u rilm a la rg a issiqlik a lm a s h in u v a p p a ra tla ri 
deyiladi.
Issiqlik a lm a sh in u v a p p a ra tla rin i ish lash u su lig a k o 'ra rek u p e - 
rativ , re g e n e ra tiv va a ra lash tiru v c h i a p p a ra tla rg a b o 'lin a d i.
A ra la sh tiru v ch i issiqlik a lm a sh in u v a p p a ra tla rd a issiq al­
m a sh in u v i issiq va so v u q issiqlik ta sh u v c h ila rn in g b ir-b irig a be- 
vosita a ra lash ish i y o 'li b ila n a m a lg a o sh irilad i. A ra la sh tiru v ch i 
issiqlik a lm a sh in u v a p p a ra tla rig a g ra d irn y a la r, s k ru b b e rla r v a 
b o sh q a q u rilm a la r m isol b o 'la oladi.
R eg enerativ issiqlik a lm a s h in u v a p p a ra tla rid a isitilish (yoki 
sovitilish) sirtin in g o 'z in i vaqti-v aq ti b ila n g o h issiq, g o h s o v u q is­
siqlik ta sh u v c h ila r oqib tu rish i bilan issiqlik a lm a sh in u v i am a lg a
o sh irilad i. D astlab re g e n e ra to r k a n a llarig a issiq issiqlik ta sh u v c h i 
- d o m n a va m a rte n p e c h la ri v a g ra n k a la r va b o sh q a la rd a g i y o n ish
m a h su lo tla ri y u b o rila d i. R e g e n e ra to m in g isitish sirti q iz ig a n gaz- 
la rd a n issiqlik olib isiydi, so 'n g ra b u issiqlikni so v u q issiqlik ta- 
sh u v c h ig a beradi.
R eg en erativ issiqlik a lm a s h in u v a p p a ra tla ri m eta llu rg iy a , shi- 
sh a p ish irish va s h u n g a o 'x s h a sh q iz ig a n h a v o b e rila d ig a n b o sh q a
p e c h la rd a ishlatiladi.
R e k u p e rativ issiqlik a lm a s h in u v a p p a ra tla rid a issiqlik issiq 
s u y u q lik d a n so v u q s u y u q lik k a q attiq sirt orqali u z a tila d i. M asa­
lan, b u g ' g e n e ra to rlari, b u g ' qizd irg ich lar, su v isitgichlar va b o s h ­
qalar. R e k u p e rativ issiqlik a lm a sh in u v a p p a p a ra ti to 'g 'ri oqim li, 
tesk ari o q im li va k o 'n d a la n g o q im li a p p a ra tg a b o 'lin a d i.
T o 'g 'ri oqim li issiqlik a lm a sh in u v a p p a ra tla rid a issiq va so v u q
ta sh u v c h ila r b ir to m o n g a p a ra lle l ra v ish d a oqadi.
T eskari oqim li a p p a ra tla rid a bir-b irig a q a ra m a-q a rsh i y o 'n a l- 
g a n b o 'lad i.
142

---

T e x n ik ad a re k u p e ra tiv issiqlik a lm a sh in u v a p p a ra tla ri ken g
ishlatiladi.
Issiqlik a lm a sh in u v a p p a ra tla ri h iso b la sh d a issiqlik b a la n si tu - 
z ila d i va u n in g y u z a si an iq lan ad i.
Q = C jC pj (t{ — t j ) = 
С2С р2(^2~ ^2) 
[kVt]
(285)
b u y e rd a , 
Gj -
issiq s u y u q lik sarfi, kg/s;
G2 - s o v u q s u y u q lik sarfi, kg/s;
Cpi -
issiq s u y u q lik n in g issiqlik sig 'im i, k j/k g °C;
Cp2 - s o v u q su y u q lik n in g issiqlik sig 'im i, k j/k g °C;
-
issiq su y u q lik n in g a p p a ra tg a k irish d a g i h a ro ra ti, °C;
t{' -
issiq su y u q lik n in g a p p a ra td a n c h iq ish d a g i h a ro ra ti, °C;
t'2 -
s o v u q s u y u q lik n in g a p p a ra tg a k irish d a g i h a ro ra ti, °C;
t'i -
s o v u q su y u q lik n in g a p p a ra td a n c h iq ish d a g i h a ro ra ti, °C. 
Issiqlik a lm a s h in u v y u z a si issiqlik u z a tis h ifo d a sid a n top ilad i.
Q = M f logF
[Vt]
(286)
k -
issiqlik u z a tis h koeffitsiyenti; Vt / m 2K 
Atiog -
o 'rta c h a log arifm lik h a ro ra tla r farqi, °C.
F -
sirt y u zasi, m 2.
O 'rta c h a lo g arifm ik h a ro ra tla r farqi h a ro ra tla r grafigi y o rd a- 
m id a a n iq la n ad i (50-rasm ).
Har
50-rasm. T o'g'ri oqimli
143

---

ғ
51-rasm . T e s k a ri o q im li
(287)
Atfoc/i
b u y erd a,
Atiu,, - katta h a ro ra tla r farqi;
Afkicft - k ichik h a ro ra tla r farqi.
M asalan, to 'g 'ri oqim li u c h u n
Masalalar.
Ichki y o n u v d v ig a te lin in g tesk a ri y o 'n a lish li su v li m o y so v u t- 
gich m o y 65 °C d a n 55 °C gach a so v itily ap ti. S ovituvchi su v n in g
k irish d ag i h a ro ra ti 16 °C va c h iq ish d a g i h a ro ra ti 25 ° C M o y n in g
sarfi 0,8 kg/sek. Issiqlik u z a tis h koeffitsiyenti 280 V t/m 2 0C, m o y ­
n in g issiqlik sig 'im i 2,45 k j/k g °C. Issiqlik a lm a s h u v y u z a sin i va 
so v u q su v n in g sarfiiii toping.
Yechish: 
Q = G,CP1 Ah = 0,8-2,45(65-55) = 19,6 kVt.
= 
tokat-A ttach =
( 6 5 - 5 5 ) - ( 5 5 - 1 6 ) = 39 5 OC;
F 
k A t
280 39,5
Q
19600
= 1,77 m 2;
Q
19,6
= 0,52 k g /sek .
144

---