M tojiyev, I. Nigmatov

X BOB
FAVQULODDA HOLATLARDA QUTQARUV VA BIRINCHI
TIKLASH ISHLARINI TASHKIL ETISH
10.1. Tabiiy ofatlar, avariya va halokat oqibatlarini bartaraf
etishda QBTIni tashkil etish va o‘tkazish
Tabiiy ofatlar, ishlab chiqarish avariyalari va halokatiar yuz berganda 
katta miqyosdagi kulfatlarga olib keladi hamda ko‘plab insonlaming 
hayotiga zomin bo‘ladi. Agar bu falokatlar o ‘z vaqtida bartaraf qilinmas 
ekan ulaming qamrovi milliy, hatto, transchegaraviy darajadagi favqulodda 
vaziyatlami keltirib chiqarishi mumkin, Favqulodda vaziyatlami bartaraf 
etish - favqulodda vaziyatlar yuzaga kelganda o‘tkaziiadigan chora- 
tadbirlar, jumladan, insonlaming sog‘lig‘ini va hayotini saqlash, atrof 
muhitga yetkaziladigan zarar va moddiy yo'qotishlar miqdorini kamaytirish, 
favqulodda vaziyatlar yuz bergan hududlami halqaga olish, xavf 
xususida aholini o‘z vaqtida ogohlantirish, xalq xo‘jaligi tarmoqlarining 
barqaror ishlashini ta’minlash, yuzaga keladigan xavfli omillar ta’sirini 
tugatishga qaratilgan avariya-qutqaruv va boshqa kechiktirib bo‘mas 
tiklov ishlarining majmuasidan iborat. Mazkur majmuani tashkil qiluvchi 
omillaming eng asosiy turi - bu favqulodda vaziyatlami bartaraf etishda 
o‘tkaziladigan avariya-qutqaruv va boshqa kechiktirib bo‘lmas ishlar 
(QBTI) hisoblanadi. Chunki tabiiy ofatlar, ishlab chiqarish avariyalari 
va halokatiar o ‘zining to‘satdan yuzaga kelishi bilan hamda keltiradigan 
zararlari bilan xavfli. Bu balokatlaming oldini oluvchi va boshqa zaruriy 
chora-tadbirlar qanchalik tez bajarilsa, ulaming talafotga olib keluvchi 
ta’sirlarini bartaraf etish shunchalik oson kechadi. Buning uchun avariya- 
qutqaruv va boshqa kechiktirib boMmaydigan ishlami olib boruvchi 
kuchlar va vositalar tayyor bo‘lishi lozim.
QBTI ishlarini olib borishda rahbarlar tarkibi, ishlarni olib boruvchi 
mutaxassislar ham mazkur ishlami tashkillashtirish va olib borish, yuz 
bergan favqulodda vaziyatlarning mohiyatini, mazmunini yaxshi bilishlari 
va bajariladigan tadbirlar bo‘yicha amaliy ko‘nikmalarga ega bo‘lishlari 
shart. Tabiiy va texnogen xususiyatli favqulodda vaziyatlarda quyidagi 
avariya-qutqaruv ishlari bajariladi:
-
tizimlaming harakatlanish yo‘nalishi va bajariladigan ishlar 
koTamini aniqlash;
178

---

- tizimiarning harakat yo'nalishida va bajariladigan ish hududlaridagi 
yong‘inni halqaga olish va o ‘chirish;
- jabrlanuvchilami qidirib topish va ulami qutqarish;
- vayron bo‘lgan, buzilgan, yong‘inli, suv bosgan, gazga, tutunga 
to‘lgan obyektlarda qolgan fuqarolarni qutqarish;
- jabrlanganlarga birinchi tibbiy va birinchi shifokor yordamini 
ko‘rsatish va ulami davolash muassasalariga evakuatsiya qilish;
- aholini xavfli hududlardan xavfsiz hududlarga ko‘chirish;
- shikastlangan o'choqlarda zaruriy sanitariya-gigiyena va epidemiyaga 
qarshi tadbirlarni tashkil etish;
- aholini suv, oziq-ovqat va boshqa birinchi ehtiyoj buyumlari bilan 
ta’minlash.