M ü n d ə r I c a t

Cədvəl 2.56 

Orta günlük qatılığı görə atmosfer havasının çirklənmə dərəcəsinin 

qiymətləndirmə kriteriyaları 

 

Çirklənmənin 

təhlükəsizliyi 

Atmosferin ekoloji vəziyyəti 

F                          B 

K 

K-dan yüksək 

prob % 

K 

K-dan artıq  

prob % 

I 

3,0 

20 və ya 7 gün ardıcıl 

2-3 

 

II 

5,0 

Yenə də 

3,5 

Yenə də 

III 

7,5 

30 gün 

5,0-7,5 

30 gün 

IV 

12,0 

30 gün 

8-12 

30 gün 

---

231 

 

Çirklənmə  dərəcəsini  maddənin  orta  illik  qatılığı  neçə  dəfə  keçməsi, 

təhlükəlilik  sinfi  və  onların  birgə  təsirini    nəzərə  almaqla  təyin  edirlər. 

YVQ

oi

 ortaillik  qiymət  ortagünlük qiymətə YVQ

og

 görə aşağıdakı nisbətlə 

ifadə olunur:   

 

YVQ

oi 

= a YVQ

og 

, 

 

Burada,  a  –  müxtəlif  maddələr  üçün  düzəliş  əmsalıdır  və  aşağıdakı 

qiymətləri var:  

                                    Maddə                                                    

a 

Ammonyak, azot oksidi, azot dioksid, benzol, 

1,00 

Benz(a)piren, marqans dioksid, ozon, kükürd 

 

Dioksid, hidrogen sulfid, sintetik yağ turşuları, 

 

Fenol, formaldehid, xloropren 

 

Trixloretilen 

0,40 

Aminlər, anilin, asılı maddələr (kül), karbon oksid, xlor 

0,34 

His, sulfat turşusu, fosfor anhidridi, floridlər (bərk) 

0,30 

Asetaldehid, aseton, dietilamin, toluol, hidrogen            

0,20 

florid,  hidrogen xlorid, etilbenzol 

 

Akrolein 

0,10 

 

Havanın  müxtəlif  təhlükəlilik  sinfi  olan  maddələrlə  çirklənmə 

dərəcəsi, onların qatılığa YVQ–a - III təhlükəlilik sinfindən olan maddələrin 

qatılığına ―çatdırmaqla‖   aşağıdakı formula ilə  təyin olunur:   

                                              

n

j

K

K



 

 

burada, n – izoeffektlik əmsalı;  j – təhlükəlilik sinfi (n = 2,3 j =I üçün; n = 

1,3 j = II; n = 0,87 j = IV üçün). YVQ üzrə normalaşdırılmış qatılıqlarda 2,5 – dən 

artıq olduqda I  sinif, 5  II sinif üçün,  8 III sinif üçün və 11 Ivsinif üçün III sinfə 

gətirmək üçün YVQ üzrə normalaşdırılmış qatılıqlara vurmaqla, uyğun olaraq 3,2; 

1,6; 1,0 və 0,7.  

Atmosfer  havasının  summar  çirklənməsinin  qiymətləndirməyin  vacib 

kriteriyalarından digəri kompleks göstəricilərdir:   

 

P=S

gri 

[Sum (K

j 

 -  2j)], 

 

Burada,  S

gri 

[Sum (K

j 

 -  2j)]- YVQ üzrə normalaşdırılmış qatılığın III 

sinif maddələrin qatılığına çatdırılmış kvadratlar cəmindən kvadrat kökaltı-

dır;  j – maddənin nömrəsi.  

---

232 

 

Atmosfer havasının summar çirklənmə dərəcəsi kompleks göstərici P 

görə qiymətləndirilir, cədvəl 2.57-nin məlumatlarına əsasən. Bu zaman əgər 

kompleks  göstəricidə  istənilən  maddənin  qiyməti  bir  maddənin  qiyməti 

üçün  göstəricinin  qiymətini  keçirsə,  bu  halda  çirklənmə  dərəcəsi  bu  mad-

dəyə görə də qiymətləndirilir.