M ü n d ə r I c a t

Ehtiyat kriteriyalarına görə səth sularının vəziyyətinin sıralanması 

 

           Qiymətləndirmənin göstəricisi 

I (N) 

II (R) 

III (B) 

IV (F) 

Çay axının dəyişməsi, % başlangıca görə  

Eyni zamanda atılan suyun həcmi, m

3

/san     

15 

5 

15- 20 

1 – 5 

50– 70 

1 

75 

Yoxdur 

 

Səth  sularının  vəziyyətinin  sinifləri  üzrə  onların  dərəcələnməsi  ―razı-

laşma‖ ilə həyata keçirilir və mütəxəssislərin tövsiyələrinə əsaslanır.   

 

2.9.6. Yeraltı sular  

Yeraltı  suların  keyfiyyətinin  (vəziyyətinin)  qiymətləndirilməsi  direk-

tiv  və  normativ  sənədlərlə  kifayət  qədər  ciddi  reqlamentləşdirilir  və  YVQ 

münasibətə görə  müəyyən olunur. Yeraltı suların texnogen çirklənməsinin 

miqyasını  qiymətləndirmək  üçün  V.M.Qoldberq  hesablamanın  müəyyən 

fiziki nöqtələrini istifadə etməyi  təklif edir: təbii vəziyyətdə   yeraltı  suyun 

keyfiyyəti (C

t

) və içməli su kimi istifadə olunan yeraltı sularda çirkləndirici 

maddələrin  yol  verilən  qatılğı  (YVQ).  Yeraltı  suların  çirklənməsini  xarak-

terizə  etmək  üçün  çirklənmənin  sahəsinin  ölçüləri  də  mühüm  əhəmiyyət 

kəsb edir. Beləliklə, yeraltı suların çirklənməsinin vəziyyəti iki göstərici ilə 

təyin  olunur  –  yeraltı  suyun  keyfiyyəti  (C

t

)  və  çirklənmənin  sahəsi  ilə  (F). 

Buna  əsaslanaraq,  yeraltı  suların  vəziyyətinin  dörd  səviyyəsini  (sinfini) 

ayırırlar:   

1.

 

Nisbi əlverişli (norma). Əsasən  yeraltı suların keyfiyyəti C

t

 ilə qar-

şılıqlı ölçüləndir, onu keçə bilər, lakin YVQ həddinin çərçivəsindən çıxmır, 

başqa sözlə, C

t 

 ˂ C/YVQ; bu zaman çirklənmə sahəsi olmur və ya əhəmiy-

yətsiz ölçülərdə olur (F ˂ 0,5 km

2

 ).  

2.

 

 Neqativ  dəyişmələrə  meylliyin  daima  üzə  çıxması  (risk  sinfi). 

Yeraltı  suyun  keyfiyyəti  fasiləsiz  olaraq  pisləşir.  O,  YVQ-a  çatır  və  ya 

onu  ötüb  keçir,  lakin  ayrı-ayrı  sahələrdə  3...5  YVQ-dan  çox  ola  bilməz  

(F = 0,5...5 km

2

).  

---

239 

 

3.

 

 Krizis  (böhran)  vəziyyəti.  Böyük  sahələrdə  yeraltı  suların  keyfiy-

yəti  xeyli  (10  dəfəyə  qədər)  YVQ  keçir,  başqa  sözlə,  YVQ  ˂  C/YVQ;  bu 

zaman çirklənmə sahələrinin ölçüləri 5 - dən 10 km

2

 - ə qədər dəyişir.  

4.

 

Fəlakət  vəziyyəti  (fəlakət).  Çirklənmə  zonasında  yeraltı  suyun 

keyfiyyəti 10 YVQ - dan çoxdur və yüksəlməyə meyllidir.  

Birinci  halda  hər  hansı  təbiəti  mühafizə  tədbirinin  həyata  keçiril-

məsinə ehtiyac yoxdur; əsas – qanunvericiliyin tələbatlarına riayət etmək və 

yeraltı  suyun  vəziyyətinə  nəzarət  etməkdir;  ikincisində  –  məhdudlaşdırıcı 

tədbirləri  nəzərdə  tutmaq  məqsədəuyğundur,  üçüncüsü  və  dördüncüsündə  - 

daima xüsusi mühafizə tədbirlərini həyata keçirmək lazımdır.  

Yeraltı su ehtiyatlarının qiymətləndirmə kriteriyası kimi bir neçə əsas 

göstəricini tövsiyyə etmək olar. Istismar ehtiyatlarının modulu çox mühüm-

dür, hansı ki, lazım gələndə mərkəzləşmiş su təchizatı üçün istifadə olunan 

su horizontuna görə differensasiya oluna bilər. Belə məlumatlar işin layihə 

hazırlığı mərhələsi üçün çox vacibdir.