M ü n d ə r I c a t

 

Cədvəl 2.63 

Əhali sayından asılı olan məskunlaĢma qrupları   

   

Məskunlaşma qrupları 

Əhali, min adam 

Şəhər 

Kənd məskunlaşma 

Ən iri (böyük) 

1000-dən artıq 

- 

İri (böyük) 

250-1000 

3...5 

Böyük 

100-250 

1...3 

Orta 

50-100 

0.2...1 

Kiçik (o cümlədən şəhər tipli 

qəsəbələr) 

10-50 

0.05...0.2 

    

Ənənəvi olaraq daha çox yayılmış yaşayış yerləri (şəhərlər və kəndlər) 

ekoloji problemlərinin miqyasına və intensivliyinə görə fərqlənirlər. 

Rusiya  əhalisi  1087  şəhərdə  və  2022  şəhər  tipli  qəsəbədə  yaşayır. 

Нəm də şəhər əhalisi 73% (108,1 mln adam), kənd əhalisi - 27% (39,9 mln 

adam) kəndlərdə ucqar kəndlərdə və xutolarda yaşayırlar.        

Müxtəlif  tip  təbii  sistemlərdə  insanların  məskunlaşması  insan  həyatı 

üçün  optimal  şəraitin  formalaşmasını  və  qorunmasını  özü-özlüyündə  diktə 

edir. 

Bitkiçiliyin  ayrıldığı,  bütövlükdə əkinçiliyin  inkişaf etməyə başladığı 

dövrdən insanlar məskunlaşdığı ərazidə qayda yaratmağa çalışırdılar. Yaxın 

Şərq ölkələrinin qədim sivilizasiyaları, xüsusən Yunanıstan və Romada əra-

zinin əlverişli qurulması üçün sonrakı nəsillərə gözəl arxitektur və injinerlik 

mədəniyyəti qoyublar.     

Sivilizasiyanın  inkişafı  qəti  olaraq,  insanları  başa  saldı  ki,  məskun-

laşma təbii şəraitdən kənarda, onlardan asılı olmadan formalaşa bilməz. Bu 

cür  baxışların  elmi  əsasını  sosiloji  və  gigiyenik  tədqiqtlar  təşkil  edir.  Tə-

biətlə münasibət insan psixikasına yaxşı təsir edir, onun iş qabiliyyətini artı-

rır, möhkəm sağlamlığın və çoxillik yaradıcılığın mühüm səbəbidir. 

Yaşayış  məntəqələrinin  funksional  zonalaşması  xüsusi  ekoloji  əhə-

miyyət  kəsb  edir:  seliteb  zonalar,  istehsal  zonaları  və  landşaft-rekreasiya 

zonaları. 

Akademik S.S. Şvarts qeyd edir ki, bız və bizim çox da uzaq olmayan-

nəsillərimiz  təbii  parkların  yaradılması  ilə  kifayətlənə  bilməzlər.  İnsan  özü 

isə  Müasir  sanitar  texnika  ilə  silahlanmış  (kondensionerlər),  daş  cəngəllik-

lərdə  yaşayacaq.  Tutaq  ki,  biz  sintetik  ərzaq  hazırlamağı  öyrəndik,  O

2

-  1ə 

---

242 

 

bizi kimya sənayesi təmin edir, texnika bütün planetin optimal hidroloji reji-

mini saxlayır. Bütün bunlar texnikanın kolossal inkişafını təmin edir, prin-

sipcə bu mümkündür. Bu halda biz "təbiətsiz" keçinə bilərikmi? Tədqiqatçı 

ekoloqların fıkrincə (RXorents, N.Tinberqen, K.Friş) һəг bir növ canlı üçün 

müəyyən davranış stereotipi xarakterikdir. Onların һəг biri öz nəslini müəy-

yən mühitdə (tək  fiziki mənada deyil,  һəm  də psixoloji mənada)  yaşada və 

davam  etdirə bilirlər. Mühüm  psixoloji aspektindən canlıların  heç bir növü 

azad  deyil.  S.S.Şvarts  qeyd  edir  ki,  insanın  əsəb  sistemi  "təkamülcə-adət 

olunmamış" şəraitə daha yüksək adaptasiya olmaq qabiliyyətilə, başqa can-

lılardan  çox  fərqlənir.  Bununla  belə  insan  mühitin  psixofizioloji  təsirindən 

azad deyil. Təbiət insanın psixofıziolqji vəziyyətini təmin edən yeganə "adət 

olunmuş" mühitdir, hansı ki, ən yaxşı Ammitasiya da onu əvəz edə bilməz.