M ü n d ə r I c a t

ġəkil .2.26  Səsin gücünün şkalası (səs-küyün) 

---

251 

 

Bu arada müxtəlif və çoxmiqyaslı texnogenez prosesləri biosferin təbii 

akustik-sahəsini dəyişdi və dəyişir. Ciddi neqativ təsirli faktor olmaqla təbii 

ətraf  mühiti  səs-küylə  çirkləndirir.  Akustik  çirklənmə-ətraf  mühitin  fiziki 

çirklənmə formasından biridir, hansı ki, orqanizmlərin adaptasiyası mümkün 

deyil. O, səsin təbii səviyyəsini aşması ilə şərtlənir və səsin xassəsinin qeyri-

normal dəyişmələri (tezliyi, səsin gücü və s.) iş yerlərində, yaşayış məntəqə-

lərində və nəqliyyatm işi ilə bağlı yerlərdə. 

Нəm şəhər, һəm də bir çox kənd seliteb zonaların yüksək səs-küy təz-

yiqlərinə məruz qalır. Antropogen səs-küyü pataloji hadisəyə çevrilib, çünki 

texniki inkişafın qaçılmaz yol yoldaşıdır. Seliteb zonada eşitmə analizatoru 

daim gərgin olur və səsin həddən çox sıxlığı insanlar üçün manеуə çevrilir, 

səs - küy diskomfort yaradır (rahatsızlıq). 

Səsin gücündən və təsir müddətindən asılı olaraq sağlamlığa hiss olu-

nan zərər vurur. Səs-küyün çoxillik təsiri insanın eşitmə orqanının zədələn-

məsinə gətirir, hətta karlığa səbəb olur. Səsin gücünü balla ölçürlər (Db). 

Səs-küy  seliteb  zonanı  çirkləndirən  faktor  kimi  insanlar  tərəfmdən 

fərdi (individual) qəbul olunur; səs-küy təsirinin qəbulunun differensiasiyası 

yaşla,  eləcə  də  temperamentlə  (ehtirasla)  bağlıdır.  Sağlamlığın  ümumi  və-

ziyyəti,  eşitmə  adaptasıyası  və.s.  asılıdır.  İnsanın  eşitmə  orqanları    bir  çox 

səslərə uyğunlaşsa da onu һəг hansı pataloji proseslərdən qorunur. Səs-küy 

qıcıqlandırması-yuxunun pozulmasının əsas səbəblərindən biridir. Yuxunun 

dərinliyini hətta kiçik səs (35dB) təsirləri dəyişə bilər. Bunun nəticəsi-xroni-

ki yorğunluq, əsəb pozğunluğu, ömrün qısalması (Avstraliy tədqiqatçılarının 

fikrincə 8-12 ilə çatır). Səsin gücünü göstərən şkala 2.26 şəkilində verilir. 

Səs-küy stessi bütün ali orqanizmlər üçün xarakterikdir. İnsanlarda o, 

əsasən  emotsional  və  fiziki  gərginlik  kimi  üzə  çıxır.  80-90  dB  artıq  gücə 

malik  səslər  hipofiz  hormonlarının  ayrılmasına  təsir  edir,  hansı  ki,  digər 

hormonların  ayrılmasına  nəzarət  edir.  Məsələn,  böyrəküstü  vəzilərin  korti-

zon ifrazı arta idlər. 

Gigiyenik  normalaşmada  səsin  elə  gücü  yolverilən  hesab  olunur  ki, 

insanın  səs  komfortunu  pozmur,  onlarda  xoşagəlməz  hisslər  yaratmır  və 

uzunmüddətli  təsirdən  fızioloji  göstəricilər  kompleksində  dəyişikliklər 

görünmür  (müşahidə  olunmur)  hansı  ki,  orqanizmin  səsə  daha  həssas  olan 

sistemlərində əks olunur (birinci növbədə əsəb sistemində). 

Səsin  normativ  yol  verilən sanitar normaya uyğun aparılır  yaşayış  və 

ictimai binaların yerləşdiyi ərazidə səslə mübarizədə ekoloji əsaslandınlmış 

istiqamətlərdən biri-ərazinin maksimal  yaşıllaşdırılmasıdır. Bitki səs enerji-

---

252 

 

sinin bir hissəsini tutub saxlamaq və udmaq qabiliyyətinə malikdir, xüsusən 

yüksəktezlikli  səsləri,  six  yaşıllıq  10  dəfə  səsin  gücünü  azalda  bilir 

(maşmlarm yaratdığı səsin). Həm də enliyarpaqlı ağac cinsləri kərpic və ya 

beton divarlardan effektlidir. Ağac və kollardan ibarət olan yaşıllıqlar daha 

çox səsudma qabiliyyətlidir. 

Müşahidələr  göstərir  ki,  dörd-beş  cərgəli  ağac  və  kollarm  zolağı 

70%-ə qədər səsqoruyucu effekt verir. Ağac bitkibrinin daha bir xüsusiyyəti 

səsi  izolə  etməsidir.  Sübut  olunub  ki,  ən  yüksək  səszob  edən  ağcaqayın 

(15,5  dB-  qədər),  çinar  (II  dB-qədər)  və  şam  (5  dB-  qədər)  ağaclarından 

ibarət  yaşıl  sərhədlərdir.  Yönəlmiş  (istiqamətlənmiş)  faktor  transformasiya 

olunur.  Bir  çox  ölkələrdə  BMT  yığılmasının  orta  göstəricilərinə  baxsaq 

buna inanmaq çətin deyil (cədvəl 2.66)