ġum torpaqlarında sutoplayıcıların eroziyaya qarĢı sisteminin elementləri
Eroziya
qurşağı
Yamac və eroziyanın
xarakteristikası
EMBS təşkil edən elementlər
Ərinti
axınları və
yumalar
1…3
0
dikliyi olan yamac-
lar, zəif yuyulma, praktiki
olaraq yarğanların olma-
ması
Dikliyin yamacları 3
0
artıq,
yuyulmuş torpaqlar, yar-
ğanların olması
Torpağın becərilməsi və səpin yamaca
köndələn istiqamətdə, tarladan ərinti su-
larının təhlükəsiz axması üçün aqrotexniki
üsulların tətbiqi, bitkilərin xətti yerləş-
dirilməsi və s.
Eyni tədbirlər, bundan əlavə su yönəldici
hidrotex niki qurğular, dağüstü yarğanlar,
orta və güclü yuyulmuş torpaq sahələrinin
―konservləşdirilməsi‖
Ərinti və
leysan
axınları və
yuyulma
Dikliyin yamacı 1...3
0
, zəif
yuyulma, praktiki olaraq
yarğanların olmaması
Dikliyin yamacı 3
0
artıq,
yuyulmuş torpaqlar, yar-
ğanların olması
Torpağın becərilməsi və səpin kənarlı və
ya yama ca köndələn, axını tənzimləyən
meşə zolaqları, torpağın eroziyadan mü-
hafizəsinin aqrotexniki üsulları, bitkilərin
xətti yerləşdirilməsi.
Eyni tədbirlər, bundan əlavə qobu ətra-
fında və yarğanların ətrafında su yönəldici
sədd-arxları ilə birgə meşə zolaqları, 5
0
artıq yamaclarda şum meydançaları və ya
dərin özüllü sədlər və s.
Leysan
axınları və
yuyulmalar
Dikliyin yamacı 1...3
0
, zəif
yuyulma, praktiki olaraq
yarğanların olmaması
Dikliyin yamacı 3
0
artıq,
yuyulmuş torpaqlar, yar-
ğanların olması
Torpağın becərilməsi və səpin kənarlı və
ya yamaca köndələn, şum səthinin mulça-
lanması, torpağın becərilməsinin torpaq
mühafizə texnologiyaları, bitkilərin xətti
yerləşdirilməsi, axını tənzimləyən müşə
zolaqlarıdərin susaxlayan sədlərlə qarın
saxlanma üsulları.
Eyni tədbirlər, bundan əlavə qobu ətra-
fında və yarğanların ətrafında su saxlayan
sədd-arxları ilə birgə meşə zolaqları, dik-
liyi 5
0
artıq olan yamaclar da şum meydan-
çaları və ya geniş əsaslı dərin sədlər və s.
Sahə mənbələrindən daxil olan (şum və digər kənd təsərrüfatı yerləri)
biogenlərin udulması və səthi axınların tənzimlənməsinə görə əsas yük, axı-
nı tənzimləyən meşə zolaqlarının üzərinə düşür, hansı ki, horizonallığı
nəzərə almaqla, aşağıdan sadə hidrotexniki qurğularla gücləndirilir. Bu za-
man yamac boyu qonşu olan meşə zolaqları bir-birinə paralel olmalıdır.
504
Sadə hidrotexniki qurğularla gücləndirilmiş meşə zolaqları yamacı
bir-birindən izolə olunmuş sahələrə ayırır və beləliklə, səthi axınlarla bio-
genlərin daşınmasının qarşısını alır.
Meşə zolaqlarının vallarla (dikliyi 3
0
-dək olan yamaclarda ) və ya val-
yarğanlarla birgə eni (dikliyi 3
0
-dən artıq olan yamaclarda) aşağıdakı formu-
la ilə hesablayırlar:
b
m.z.
= h
i
/i
(6.3)
burada, b
m.z.
– meşə zolağının eni, m; h
i
– meşə zolağının aşağı
sonluğunda yerləşən torpaq layının işçi hündürlüyü (yamacın dikliyi 3
0
az
olanda h
i
= 0,5...0,6 m, 3
0
- dən 5
0
- dək olanda h
i
= 0,8...1,0 m, diklik 5
0
–
dən artıq olduqda h
i
= 1,3...1,5 m); i – yamacın mailliyi, sin α.
Meşə zolağının eni (b
m.z.
) biogenlərin intensiv utilizasiya zonasına uy-
ğun gəlir. Meşə zolağının və hidrotexniki qurğuların (b
ht.q.
) ümumi uzunluğu
(b) aşağıdakı formula ilə hesablanır:
b = b
ht.q.
+ b
m.z.
(6.4)
qəbul etsək ki, b
ht.q.
= 4m, val-yarğanlar isə 5 m-dir.
Yamaclarda meşə zolaqlaqlarının arasınadkı məsafəni hesablamaq
üzunluğu L olan zolaqlararası sahədə su axınlarının sürəti dağıdıcı olma-
yacaq, zolaqlar arası sahədən keçən bütün su isə b
m.z.
sahəsində (həll olmuş
biogenlərlə birlikdə) udulacaq.
Dostları ilə paylaş: |