M ü n d ə r I c a t

 

Cədvəl 2.8 

Kənd təsərrüfat bitkilərinin məhsuldarlığının azalmasını %-ə atmosferə atılan 

zəhərli maddələrin mənbələrindən məsafəsindən asılılığı (Balatskiy, 1979) 

 

Bitki 

Məsafə,  km 

2-3 

5 

Buğda  

18,7 

9,4 

Çovdar 

15,2 

7,6 

Arpa 

24,4 

12,2 

Yulaf 

31,1 

15,5 

Qarğıdalı 

25,0 

12,5 

Kartof 

35-47 

18-24 

Çuğundur 

25-62 

13-31 

Kətan 

62,6 

31,3 

Yonca (hibrid)  

33,1 

16,6 

Yonca  

37,8 

18,9 

 

2.4  və  2.5-ci  şəkillərdə  formalaşmış  funksional  əlaqəli  sistemin 

qarşılıqlı  əalaqələri  və  istiqamətini  yaxşı  başa  düşmək  üşün  sxema  verilir:  

texnogen təsir - ətraf mühit – bitki – heyvan – insan münasibətləri, eləcə də 

bu  təsirlərin  mürəkkəbliyi  verilir.  Texnogenezin  məhsulları  müxtəlif 

çirkləndirici məhsullar kimi çoxmərhələli çevrilmələrə məruz qalır ki, bunu 

məhsuldar aqroekosistemin formalaşmasında nəzərə almaq lazımdır.  

 Aqroekosistemlərdə mərkəzi yeri mədəni bitkilərin geniş dəstini əhatə 

edən  produtsentlər  tutur  (avtotrof  həlqə).  Məhz  bu  həlqədə  texnogenezin 

məhsulları,  xüsusilə  qaz-toz  tullantıları,  birbaşa  və  dolayı  yolla  toplanır. 

(Şəkil 2.6.) Bitkliyə çirklənmənin görünməyən təsirləri və görünən zədələri 

---

88 

 

 müəyyən olunur. 

 

ġəkil 2.4.  Zəncirdə mümkün olan əsas əlaqələr: zərərli təsirlər- bitki- 

heyvan (Dassler və Bortitz, 1971) 

 

Əsas  görünməyən  təsirlərə  daxil  edilir:  bitki  materiallarının  zəhərli 

maddələrin  qazformalı  və  bərk  komponentləri  ilə  çirklənməsi,  hansı  ki, 

bitkinin  ayrı-ayrı  hisələrilə  udulur,  daxildə  toplanır  və  ya  yapışır  (bəzi 

komponentlər  ilkin  olaraq  bitki  və  onun  ayrı-ayrı  orqanları  üçün  təhlükəli 

olmasalar da, bitki materialının sonrakı istifadəsi zamanı zəhərli ola bilər); 

bitkilərdə  qısa  müddətdə  baş  verən  maddələr  mübadiləsi  reaksiyalarında 

(məsələn,  çirkləndirici  inqridientlərin  yüksək  qatılığında)  onlar  gizli  ilkin 

təsirlər  kimi  özünü  büruzə  verirlər,  hansı  ki,  mühitin  digər  fgaktorları  ilə 

birləşdikdə neqativ təsirləri güclənir; hüceyrə daxilində struktur dəyişmələri 

baş verir. 

---

89