M ü n d ə r I c a t

məhsulunun potensial itkisi (V. A. Zaxarenko, Sokolov və b. 

hesablamalarına görə, 1994) 

                                                         

                                      

Bitki 

Sahə  

min 

 hek 

Ümu- 

mi  

yığım 

mln t 

Potensial itkilər 

Ümumi yığılmadan %_lə 

mln .ton 

cəmi 

ziyan 

verici 

xəstə- 

lik 

alaq- 

lar 

cəmi 

ziyan- 

verici 

xəst-

lik 

Alaq 

Dənli bitki 

60,3 

104,3 

25,0 

6,0 

8,4 

10,6 

26,1 

6,3 

8,8 

11,0 

Şəkər 

Çuğunduru 

1,47 

32,9 

24,5 

8,0 

8,3 

8,2 

8,1 

2,6 

2,7 

2,8 

Günəbaxan 

2,15 

3,12 

25,0 

8,0 

9,0 

8,0 

0,78 

2,5 

0,8 

0,25 

Kətan 

0,496 

0,124 

11,5 

3,5 

5,8 

11,0 

0,028 

0,000

4 

0,00

1 

0,00

14 

Kartof 

3,324 

35,9 

31,5 

5,0 

20,0 

6,5 

11,3 

1,8 

7,2 

2,30 

Tərəvəz 

0,725 

11,17 

20,2 

7, 0 

15,0 

7,2 

3,3 

0,8 

1,7 

0,80 

Giləmeyvə 

və meyvə 

0,754 

1,96 

29,0 

10,0 

11,0 

7,0 

0,57 

0,21 

0,22 

0,14 

Üzüm  

0,172 

0,93 

34,2 

5,22 

22,0 

7,2 

0,32 

0,05 

0,20 

0,07 

Yem  bitkiləri 

(quru  ota  çe-

virməklə 

42255 

84,51 

15,0 

5,0 

5,0 

5,0 

12,68 

4,22 

4,22 

4,22 

 

Rusiyada məhsulun potensial itkisi 71,3 milyon ton dən vahidinə çatır. 

Bu  zaman  xəstəlik  törədicilərin  payına  45,1%  potensial  itki  düşür,  alaq 

otları 31,4% və bitki ziyanvericilərinə 23,5% (Sokolov M. S. və b. 1994). 

1990-cı  ildə  ABŞ-da  bir  ortastatistik  fermer  7  adamı  ərzaq  məhsulu 

ilə, 1970-da - 46, 1980-də isə 55 adamı təmin edirdilər. Hesablanmışdır ki, 

əgər  ABŞ-da  bitki  mühafizəsində  kimyəvi  vasitələrdən  istifadəni  dayan-

dırsalar, dənin  ümumi  yığımını  əvvəlki səviyyədə saxlamaq üçün  əlavə 52 

milyon  hektar  torpağı  əkmək  lazımdır;  bu  zaman  bitkiçilik  məhsullarının 

dəyəri 50-70% artıq (əmək məhsuldarlığı aşağı düşdüyünə görə). 

Bununla əlaqədar tamamilə qanunauyğundur ki, 80-ci illərin əvvəlində 

BMKV  istehsalı  dünyada  2,3..2,5  mln.  ton  təşkil  edirdi.  1986-cı  ildə 

dünyada  BMKV  tələbat  17,5  milyon  dollar  dəyərində  idi.  Bütün  dünyada 

---

109 

 

istehsal  olunan  preparatların  ümumi  miqdarından  ABŞ  və  Kanadada  33%, 

Qərbi Avropa ölkələrində 25%, Cənub-şərqi Asiyada 22%, Şərqi Avropada 

(Rusiya  daxil  olmaqla)  –  10%,  Latın  Amerikası  –  9%,  Avstraliya  və  yeni 

Zellandiyada – 1% istifadə olunurdu. 

İtaliyada – 1 hektar səpinə 21 kq BMKV, Yaponiyada – 16 kq-a ya-

xın, digər inkişaf etmiş Qərbi Avropa ölkələrində orta hesabla 2-3 kq, keç-

miş  MDB  respublikasında  0,6  kq-dan  (Estoniya)  13,2  kq-a  (Moldoviya), 

bütün dünyada orta hesabla 0,3-0,4 kq t.e. maddə 1 hektara (Şokolov və b. 

1994) 

Bitki mühafizəsinin kimyəvi vasitələrinin ümumi qəbul olunmuş qısa  

adı  –  ―pestisidlərdir‖ (lat.  pestis-ziyanverici,  caedo  – öldürürəm). Müxtəlif 

rəqəmlərə görə son illərdə dünyada 1000-dən çox kimyəvi birləşmələr qey-

də  alınıb,  onların  əsasında  pestisidlərin  on  minlərlə  preparativ  formulları 

buraxılır. Adətən pestisidləri onların hansı məqsədlə istifadəsinə görə təsnif-

ləşdirirlər.  onlardan  daha  çox  aşağıdakılar  tətbiq  olunur:  herbisidlər  –  alaq 

otları ilə mübarizədə; insektisidlər – zəhərli həşəratlarla mübarizədə, funqi-

sidi  –  bitkilərin  müxtəlif  göbələk  xəstəlikləri  ilə  mübarizədə,  zoosidi  –  zə-

hərli  onurğalılarla  mübarizədə  rodentisidlər  –  gəmiricilərlə;  bakterisidlər  – 

bakterilarla və bitkilərin bakterial xəstəlikləri mübarizədə; alqisidlər – sutu-

tarlarda yosunların və alaq bitkiləri ilə mübarizədə; defoliantlar – yarpaqları 

tökmək üçün;  desiaktlar  –  yığım qabağı  yarpaqların  qurudulması  üçün;  re-

tardantı – bitkinin boyatmasını tormozlamaq və gövdələrin yaratmağa qarşı 

davamlığını artırmaq üçün  

Pestisidləri həm də tərkibinə və xassələrinə görə təsnifləşdirmək olar. 

Ən  çox  yayılmışları:  Xlor  üzvi  pestisidlər  –  polisiklik  və  aromatik  karbo-

hidratların haloid törəmələri, alifatik karbohidratlar; fosfor üzvi pestisidlər – 

fosfor turşularının mürəkkəb efirləri; karbonatlar – karbomid, tio – və ditio-

karbamin  turşularının  törəmələri;  azot  tərkibli  pestisidlər  sidik  turşusu, 

quanidin, fenolun törəmələri. 

Pestisidləri  ətraf  mühitə  dözümlülüyünə  görə  də  qruplaşdırırlar.  Bu 

xassələrpreparatların  kimyəvi  qruluşu  və  fiziki-kimyəvi  xüsusiyyətləri  ilə 

şşərtlənir, Xlor üzvi pestisidlər daha dözümlü və eyni zamanda kumulyativ 

xassələri olan maddələrdir.  

Torpaqda  parçalanmaya  davamlığına  görə  pestisidləri:  çox  davamlı 

(zəhərli olmayan komponentlərə parçalanma dövrü 2 ildən çox olanlar); da-

vamlı (yarım ildən 2 ilə qədər olanlar); orta davamlı (16 aya qədər); az da-

vamlı (1 ay olanlara) bölünürlər.  

2.16  cədvəlində  pestisid  qruplarından  birinin  bəzi  nümayəndələrinin 

davamlılığı haqda fikri söylənilir. 

 

---

110