M ü n d ə r I c a t

2.3.5. Bitki mühafizəsində kimyəvi maddələrin tətbiqi 

Becərilən  bitkilərin  əkinlərinin  və  şitilliklərinin  xəstəliklərindən,  zi-

yanvericilərdən və alaq otlarından qoruması problemi uzunsürən və öyrəni-

lən  tarixdir.  Görünür,  xəstəliklərlə  mübarizənin  birinci  praktiki  tövsiyəsi 

b.e.ə. 460-cı ildə işlənib hazırlanıb. Demokrit tərəfindən, səpindən qabaq ta-

xılların toxumunu dovşan kələminin şirəsindən islatmağı məsləhət görürdü. 

Orta  əsrlərdə  kilsə  kəndliləri  həşərat  ziyanvericilərin  və  bitki  xəstəlikləri 

yaradanların  basqınından  məhkəmə  qaydasında  müdafiə  etməyə  cəht  etdi. 

1479-1481-ci illərdə Şvetsariyada may böcəklərini mühakimə etdilər, 1585-

ci  ildə  isə  tənəkliklərin  ziyanvericilərini.  Baxmayaraq  ki,  ―cinayətkarlar‖ 

qovulmağa məhkum oldular, əkinllər və üzümlüklər onların basqınlarından 

əziyyət çəkməkdə davam edirdi. 1845-1869-cu illər. Ərzində İrlandiyada 1 

milyon insan öldü və 500 min digər ölkələrə köçürüldü aclıq olduğuna görə. 

---

107 

 

Buna səbəb kartofun xəstəlikdən məhv olması idi (fitoftor göbələyinin törət-

diyi  infestans  xəstəliyi).  1880-ci  ildə  Seylonda  (indi–  Şiri-Lanka  adası  və 

dövləti) kafe  ağacları  məhv oldular.  Bu kədərli  hadisənin  günahkarları pas 

xəstəliyi  yaradan  göbələk  idi.  O  vaxtlardan  indiyədək  adada  kafe  yerində 

məşhur Seylan çayı becərilirdi. 1882-ci ildə bitkilərin xəstəliklərinin kimyə-

vi mübadiləsinin məqsədyönlü tədqiqatları başladı. Prust soyadlı bir fransız 

üzümçüsü özünün yol kənarında bitən üzümlüyünü qorumaq üçün cərgələri 

mis kuporosunun əhənglə qarışığı ilə çilədi.  

Doğrudan  da  zəhərlənmədən  qorxaraq  heç  kəs  mavi  boyanmış  mey-

vələrə toxunmurdu. Belə oldu ki, bu yolla cənab Millarde adlı biri keçdi. O, 

üzümün yalançı əzablı damlamild xəstəliyini öyrənirdi. Onun diqqətini cəlb 

etdi  ki,  Prustun  cərgələrində  yarpaqlar  tökülməyib,  qonşuda  isə  əksinə  ta-

mamilə tökülüb. Onun başına belə fikir gəldi ki, yarpaqlar mis kuporosu və 

əhəngin  ―zəhərli‖  məhlulu  ilə  emal  olunduğu  üçün  qorunub  saxlanılıb.  Bu 

xoşbəxt  fikir  idi.  Millarde  bu  qarışığın  dəqiq  reseptini  işləyib  hazırladı  və 

onun  istehsalını  və  geniş  miqyasında  tətbiqini  təşkil  etdi.  Bordosk  mayesi 

belə  kəşf  olundu,  bir  çox  bitki  xəstəliklərinə  qarşı  gözəl  vasitə,  hansı  ki, 

bizim dövrümüzdə də uğurla istifadə olunur.  

Artıq  100  ildən  çoxdur  ki,  bitki  mühafizəsinin  kimyəvi  vasitələri 

xəstəlik  törədiciləri  ilə,  ziyanverici  həşəratlarla  və  alaq  bitkiləri  ilə  müba-

rizədə mühüm rol oynayır. İkinci dünya müharibəsindən sonra bu mübarizə 

üsulu daha  çox  yayıldı.  Belə mübarizənin  vacibliyi  kifayət  qədər aydındır, 

nəzərə  alsa  ki,  xəstəliklərlə  bağlı  olan  məhsul  itkisi  hazırda  23,9-46,4%-ə 

çatır (cədvəl 2.14)