M ü n d ə r I c a t
Yüklə 11,3 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
ġəkil 2.31. Zibillə işləyən ―Siqnal reco‖ elektirik stansiyası misalında
bərk məişət tullantılarının elektirik enerjisinə çevrilmə texnologiyası 1-örtülü dəhliz sahəsi; 2-zibil doldurulan bunker; 3-kran; 4-qazanxana; 5-ge- nerator borusuna verilən buxar; 6-elektirik enerjisi; 7-generator borusu; 8-buxar barabanı; 9-elektorstatik filtir; 10-tüstü borusu; 11-sorucu vintilyator; 12-qazan- xana külü; 13-titrəyiş yaradan; 14-yanacaq zibilini toplayan; 15-hidravlik yumruqlu qidalandırıcı.
Enerji almaq məqsədilə tullantıların yandırılmasından sonra ilkin həc- min 20%-ə qədəri qalır. Bu qalığı məsələn, yol salınmasında istifadə etmək olar. 2000 ton zibilin yandırılmasından 60 min kənd evini işıqlandırmaq olar. Bir başa yandırmaqdan başqa, bitki və heyvan qalıqlarından anaerob şəraitdə ayrılan metan (CH 4 ) enerji mənbəyi kimi istifadə oluna bilər. 1 m 3
belə qazın istilik yaratma qabiliyyəti 0,6 l mazutdan alınan istiliyə uyğun gəlir (bərabərdir). Müqayisə üçün: l inək 1 sutkada l,7m 3 bioqaz alınmasına kifayət edən peyin yaradır. Almaniyada, Hollandiyada və başqa ölkələrdə artıq xeyli sayda bioqaz 260
qurğuları eksplatasiya (istismar) olunur. 1996-cı ildə Moskva vilayətində Mıtış rayonunda bioqaz utilizasiyası üçün təcrübə - sənaye qurğusu açıldı, burada bioloji tullantıların illik miqdarı 4 milyon ton təşkil edir. Holland kompaniyasının ―Qrantmay‖ texnologiyasına əsasən bioloji tullantılardan bioqaz emalından, 100 min yaşayış evini elektriklə təmin etmək olar. Son illər Rusiya Dövlət Ekologiya komitəsi istehsal və istehlak tullantılarına münasibət sahəsində hüquqi bazalar yaratmaq üçün ciddi işlər aparır. Mühüm təbiəti mühafızə əhəmiyyətli federal məqsədli proqramına "Tullantılar" (1996-cı ildə təsdiq olunub). Proqramın məqsədi və vəzifələri aşağıdakılardır: maliyyə, maddi-texniki və digər resursların konsentrasiyası, tullantılara münasibət problemini həll etmək üçün istehsal və elmi potensialın inteqrasiyası; təsərrüfat dövriyyəsinə tullantıların maksimum cəlb olunması nəticəsində təbii resurslara qənaət olunması; ölkədə toplanan tul-lantı problemlərini həll etmək üçün təkrar istehsal və zərərsizləşdirmə pilot proqram-larırının reallaşması; tullantıları idarəetmə sistemlərinin yaradılması. Yuxarıda deyilən proqram tədbirlərinin reallaşması hər il 55 milyon ton tullantının təkrar istehsalına imkan verir; xammala qənaət edir, maddi və istilik-energetik ehtiyatlara 20-25% qənaət edir, tullantılar üçün ayrılan torpaq sahələrini xeyli azaldır; tullantıların təkrar emalı və zərərsizləşdiril- məsi üzrə ehtiyatqoruyucu və aztullantılı texnologiya və təchizatların ba- zarını yaratmaq; HSK konversiya proseslərini aktivləşdirmək. Aydındır ki, sadalanan proqram qaydaları tullantıların ətraf mühitə mənfi təsirlərini xeyli azaldır. Bu insanların xəstələnməsi və ölümün sayını azaldır, yer üzərində bitki və heyvan aləminin məhvinin qarşısını alır, kənd təsərrüfat məhsuldar- lığını artırır. 10 minlərlə zibildən azad olmuş torpaq sahələri əldə olunur, nəticədə sosial problemlər həll olunur. Federal büdcədən proqramın reallaşmasına demək olar ki, vəsait ayrıl- mır. Rusiyanın Dövlət ekologiya komtəsinin ərazi orqanları tullantılarla mü- nasibətə daima dövlət ekoloji nəzarəti həyata keçirirlər. Tullantılarla işlərdə hüquqi və fiziki şəxslərin qəbul olunmuş normativ və təbiəti mühafızə tələ- batlarına riayət olunur.Tarlalarda tətbiq olunması hesabına daha effektli edir, lakin kiçik kəndlərdə tikinti və istismar işlərinin (kommikasiya) xərc- lərini artırır, kənd əhalisinin sosial-iqtisadi şəraitini pisləşdirir. Həmin isteh- sal ərazilərində kəndlərin sayının azaldılması onların kənd təsərrüfat yerlə- rindən ayrılmasına gətirir, təsərrüfatdaxili nəqliyyat tıxaclarını artırır, kənd təsərrüfat yerlərinə vaxtında qulluq edilməsini mürəkkəbləşdirir, ancaq buna baxmayaraq kəndlərin tikinti və istismar işlərini, kəndlər arası kommuni- kasiya xərclərini azaldır; mədəni, məişət, kommunal və sosial-iqtisadi şəraiti böyük kəndlərdə yaxşılaşdırır.
|