M ü n d ə r I c a t

ġəkil 2.35.  

Antropogen təsirə qarşı ekosistemin komponentlərinin 

cavab reaksiyası tipləri 

---

287 

 

ekosistemin  daxili  əlaqələri  saxlanır.  Təbii  və  antropogen  faktorların 

müvəqqəti  təsirindən  sonra  ekosistemin  əvvəlki  davamlı  tarazlıq  zonasına 

qayıtması  xassəsi  onun  sabitliyini  xarakterzə  edir.  Sadalanan  kateqoriyalar 

həm  də  antropogen  ekosistemlərin  xarakteristikası  üçün  əlverişlidir.  Bu 

halda  əsas  problem  ondan  ibarətdir  ki,  uyğun  kateqoriyanın  kəmiyyət  və 

keyfiyyətcə  formalaşması  aqroekosistemlərin  xüsusiyyətlərinə  uyğun 

gələrdi. 

Şübhəsiz  ki,  aqroekosistemin  sabitliyinə  və  davamlılığına  cavabdeh 

olan bir sıra parametrlərdən, azalması  müxtəlif səbəblərdən olan (məsələn, 

mineral qida elementlərinin çatışmazlığı və ya artıqlığı, torpağın deqradasi-

yası və s. şəkil 2.35), aqrosenozların məhsuldarlığı birinci dərəcəli əhəmiy-

yət  kəcb  edir.  Məhsuldarlığın  azalması  aqroekosistemin  davamsız  sahəyə 

keçməsini  bildirir  və  aqroekosistemin  narahçılığa  qarşı  olan  reaksiyasının 

son fazasıdır. O, mikrob cəmiyyətlərinin aktivliyi, elementlərin biogeokim-

yəvi  dövranının  balanslaşması,  torpağın  münbitlik  səviyyəsi  kimi  digər 

parametrlərin də dəyişməsi üçün zəmin yaradır.  

Sadalanan parametrlər üzərində nəzarətin qoyulması davamlılığın po-

zulmasının gizli formasının üzə çıxarılmasına və aqroekosistemin sabitliyini 

operativ  olaraq  saxlamağa,  başqa  sözlə  müəyyən  zaman  müddətində  para-

metrlərin  lazım  olan  xarakterini  saxlamağa  imkan  verir.  Buna  görə  də  aq-

roekosistemin  davamlılığı  və  sabitliyinə  təsir  edən  hər  hansı  faktorlar  ara-

sındakı  sadə  funksional  asılılıq  və  davamlılığa  cavabdeh  olan  parametr-

lərdən biri kimi baxmaq kifayət deyil, necə ki, əksər müasir modellərdə belə 

təsvir olunur.  

Daha  obyektiv  qiymətləndirməni  sistemli  analiz  və  riyazi  modelləş-

dirməni  tətbiq  etməklə,  kompleks  torpaq-aqrokimyəvi,  ekoloji-fizioloji  və 

ekoloji-toksikoloji  tədqiqatlar  verə  bilər.  Ən  çox çətinliklər  aqroekosistem-

lərin  davamlılıq  zonasının  seçilməsində,  onların  sərhədlərinin  təyin  olun-

masında və qısamüddətli və ya daimi təsirlər olduqda,  davamlı vəziyyətin 

saxlanması  və  ya  yeni  davamlı  vəziyyətə  çatmağın  müddətini  müəyyən  et-

məkdə  yaranır.  Sonuncular  hələ  ki,  konseptual  olaraq  belə  tam  mənasında 

işlənib hazırlanmamışdır. 

Aqroekosistemin əsas komponentlərinin, hansı ki, eyni zamanda onun 

davamlılığının parametrləridir (mikrob cəmiyyətləri, aqrofitosenoz, torpaq), 

antropogen  faktorların  təsirinin  aqrar  formasına  cavab  reaksiyasının  bəzi 

qanunauyğunluqlarına  baxaq.