M ü n d ə r I c a t

Üçüncü, ərazinin sululuğunun bərpası və saxlanması verilmiş landşaft 

formalaşmasının  təbii  fonuna  uyğun  olmalıdır.  Buna  görə  səth  və  qurunt 

sularının  şərlənmiş  səviyyəsinin  sabitliyi  və  qorunması  lazımdır.  Su  təsər-

rüfatı  tədbirlərinin  və  funksional  hidrotexniki  qurğuların  ekspertizası,  səth 

sularının yerli və tranzit axınının  ekoloji kriteriyalarının tənzimlənməsi və 

istifadəsinin təyini kifayət qədər əhəmiyyətlidir.  

Dördüncü,  aqrolandşaftların  ekoloji  optimallaşdırılması  müxtəlif  də-

rəcəli  və  statuslu  (mikroqoruqlardan  qoruqlaradək)  qorunan  təbii  ərazilərin 

şəbəkələrinin  məqsədyönlü  inkişafı  ilə  təmin  olunur.  Bu  zaman  həm  land-

şaft-coğrafi (landşaftların təşkili səviyyəsi və ierarxiyası), həm də bioekoloji 

(təbii  miqrasiya  istiqamətinin,  tranzit  dəhlizlərin,  sağqalma  yuvalarının 

olması) zəminlərin olmasını nəzərə almaq lazımdır. 

---

283 

 

Uçot  və  qorunma  aqrolandşaftların  rekreasiya-mədəni  ehtiyalarına, 

estetik və etik dəyərlərinə də aiddir.  

Landşaftların  davamlılığı  və  optimallaşdırılması  məsələlərinə  baxar-

kən,  öyrənilən  prosesin  sistemli  kəmiyyə  qiymətləri  və  xüsusiyyətlərinə 

əsaslanmaq çox vacibdir.  Bu mənada landşaftın ekoloji sabitlik əmsalının 

köməyilə  onun  ekoloji  davamlılıq  dərəcəsinin  qiymətləndirilməsi  diqqətə 

layiqdir.  LESƏ  –  landşaftın  abiotik  və  biotik  elementlərinin  keyfiyyət  və 

kəmiyyət xüsusiyyətlərini inteqrasiya edir.  

V.A.Baranova görə, bu əmsalın köməyilə qiymətləndirməninin  birin-

ci  metodu  sahələrin  təyininə  və  müqayisəsinə  əsaslanır.  Bu  sahələr  land-

şaftın müxtəlif  elementlərini tutur və onların ətraf mühitə müsbət  və mənfi 

təsirləri nəzərə alınır:   

 

 

LESƏ

1

,  Burada  F

st   

-  landşaftın  sabit  elementləri  ilə  tutulan  sahələri; 

onlara  müsbət  təsir  göstərən  kənd  təsərrüfatı    və  bitki  cəmiyyətləri  (meşə, 

yaşıl  əkinlər,  təbii  çəmənlər,  qoruqlar,  yasaqlar  və  çox  illik  bitkilərlə 

tutulmuş  şum torpaqları) 

F

qst

-  landşaftın  qeyri-sabit  elementlərlə  tutulmuş  sahələri;  (hər  il 

şumlanan  torpaq,  qeyri-sabit  ot  örtüyü  olan  torpaqlar,  yamaclar,  tikinti  və 

yol altında olan torpaqlar, lillənmiş su hövzələri, faydalı qazıntılar çıxarılan 

yerlər, antropogen səhralaşmaya uğrayan sahələr və.s) 

 

Landşaftların qiymətləri aşağıdakı şkala ilə həyata keçirilir: 

            (LESƏ

1

) 

Landşaftın xarakteristikası

 

≤ 0.5- 

0.51-1.00- 

1-0.1-3.00- 

4..51 və daha çox

 

qeyri- sabitlik  aydın görünür 

qeyri- sabit vəziyyət 

vəziyyət şərti sabitdir 

sabitlik aydın görünür. 

 

Landşaftların biotik elementləri onun sabitliyinə fərqli təsirlər göstərir. 

Qiymətləndirmə  üçün  tək  onların  sahəsi  deyil,  həm  də  daxili  xüsusiyyət-

lərini,  eləcə  də  keyfiyyətcə  vəziyyətini  (biotun  nəmliyi  və  profili,  bioküt-

lənin strukturu, geoloji quruluşu, səthin morfologiyası və yerləşməsi) nəzərə 

almaq lazımdır:   

 

---

284 

 

burada:  LESƏ

2; 

 f

i

- biotik elementin sahəsi; K

e,q

- ayrı-ayrı biotik elementin 

ekoloji  qiymətini  xarakterizə  edən  əmsal  (məsələn,  tikinti  sahəsi  -  0;  şum  -0,14; 

tənəklik - 0,29; iynəyarpaqlı meşələr - 0,38; bağlar, meşə əkinləri, meşə zolaqları - 

0,43;  bostanlar  -  0,5;  çəmən  -  0,62;  iynəyarpaqlı  meşə  -  0,63;  otlaq  -  0,68;  su 

hövzələri  -  0,79;  enliyarpaqlı  meşələr  -  1,0);  K

r-

  -  relyefin  geoloji-morfoloji 

davamlılıq  əmsalıdır  (1,0  -  sabit;  0,7  –  qeyri-sabit;  məsələn,  qumsal-yamac-

sürüşmələr) F

üs

- landaşftın bütün ərazisinin sahəsi. 

 

Landşaftın qiymətləndirilməsi aşağıdakı şkala ilə  həyata keçirilir:  

(LESƏ

2

)     -                          Landşaftın xarakteristikası 

≤ 0.33          -                        qeyri- sabit   

0.34-0.50     -                        az sabit   

0.51-0.66     -                        orta sabit 

0.66 dan yuxarı   -                 sabit 

 

LESƏ

1

  və  LESƏ

2

  hesablamaları  tədqiq  olunan  landşaftın  ekoloji  da-

vamlılıq dərəcəsi haqda əsas informasiyanı verir. Bu məlumatlar landşaftın 

mühafizəsi və yenidən formalaşmasında müvafiq tədbirlərin seçilməsi üçün 

vacibdir.