Maddany ň gurlu

V
BA P
Şu bapda Siz:
– jisimleriň elektriklenmegi;
– elektrik togy barada 
düşünje, 
 
tok çeşmeleri;
– durmuşda elektrik togunyň 
ähmiýeti, ýönekeý elektrik 
zynjyry;
– öýdäki elektrik esbaplar, 
elektrik energiýasyny 
tygşytlamak baradaky 
maglumatlar bilen 
tanyşýarsyňyz.
ELEKTRIK 
HADYSALARY 
BARADAKY ILKINJI 
MAGLUMATLAR

---

118
GIRI
Ş
 SÖHBETI
Gündelik durmuşda biz «elektrik» diýen düşünje bilen köp 
duşýarys. Elektrigiň özi näme, bu hakda adamlar haçan bilipdirler?
Elektriksiz biz gündelik durmuşymyzy göz öňüne getirip bilmeýäris. 
Hany aýdyň, yşyksyz we ýyladyşsyz, telefonsyz we elektrodwigatelsiz, 
kompýutersiz we telewizorsiz ýaşamak mümkinmi? Elektrik biziň 
durmuşymyza şonça çuň siňen bolup, käte «nähili jady bize köp 
işlerimizi ýerine ýetirmäge kömek edýär» diýip oýlamaýrys hem.
Bu «jady» elektrik togudyr. Elektrik togunyň oýlanyp tapylmagy 
we onuň bilen bagly başga täzelikleriň açylmagy on dokuzynjy 
asyryň ahyry – ýigriminji asyryň başlaryna dogry gelýär diýmek 
mümkin. Ýöne adamlar elektrik bilen bagly ilkinji hadysalary 
baryp eramyzdan öňki bäşinji asyrda synlapdyrlar. Olar ýüňe ýa-da 
ýüpege sürtülen ýantar böleginiň özüne ýeňil jisimleriň, tozanlaryň 
dartylýandygyna üns beripdirler. Gadymky grekler bu hadysadan 
gymmatbaha zatlary ň tozanyny arassalamakda peýdalanypdyrlar. Olar 
şonuň ýaly-da ýantar daragy bilen saç daralanda saç süýümleriniň 
bir-birinden 
iteklenip 
hüžžerýändigini 
synlapdyrlar. 
Ýantara 
grekçe «elektron» diýilýär. «Elektrik» sözi şondan gelip çykypdyr. 
Sürtülenden soň başga maýda jisimleri özüne çekýän jisimlere