3.2. Material ehtiyatlarının hərəkətinin uçotunun təşkili məsələləri İstehsalın texnoloji proseslərində nəzərdə tutulan, bütün mərhələləri keçməyən, habelə komplektləşməyən, sınaqlardan keçməyən məhsullar bitməmiş istehsala aid edilir. Kənar təşkilatlara satılmaq üçün nəzərdə tutulan öz istehsalının yarımfabrikatları hazır məhsullara dail edilir, gələcəkdə emal etmək üçün müəssisədə saxlanılanlar isə bitməmiş istehsal sayılır. Mühasibat uçotuna dair qüvvədə olan normativ sənədlərə əsasən bitməmiş istehsala çəkilən xərclər kütləvi və seriyalı istehsalatlarda müəssisənin uçot siyasətinə uyğun olaraq mühasibat balansında və mühasibat uçotu hesablarında normativ və yaxud plan maya dəyərilə uçota alınır. Vahid (sifarişli) istehsalatlarda bitməmiş istehsala çəkilən xərclər mühasibat balansında faktik maya dəyərilə əks etdirilir. Bitməmiş istehsalın qiymətləndirilməsi qaydası mühasibat uçotunda aşağıdakı şəkildə əks etdirilir. Hazır məhsul dedikdə, emaldan keçən bütün texnoloji prosesləri başa çatan, növbəti sınaqlardan və texniki yoxlamadan keçən, tam komplektləşdirilən, istehlakçılara satış üçün yararlı sayılan material dəyərliləri başa düşülür. Hazır məhsullar qaydaya görə müvafiq material-əşya formasında anbarlara daxil olur. Yalnız yüklənilə bilinməyən hazır məhsullar istehlakçılara anbardan yan keçməklə bilavasitə istehsalat meydançasından yola salınır [14, s. 27].
Şəkil 3.1.
20-29 saylı hesablarda istehsal edilən hər hansı məhsulun uçota alınmış maya dəyəri qeyri-müstəqim və müstəqim xərclər olmaqla iki yerə ayrılır. Həmin xərclərin hesablarda bölüşdürülməsi aşağıdakı cədvəldə əks etdirilmişdir.
