«magistrатura məRKƏZI»

III fəsil. Ərzaq mallarının keyfiyyəti və təhlükəsizliyinin təmin olunmasında beynəlxalq təcrübə və bu işdə gömrük orqanlarının rolu.

3.1. İqtisadi əməkdaşlıq və Azərbaycan Respubliksının digər ölkələrlə inteqrasiyası.

Dövlət səviyyəsində və ərzaqla təmin edilməsi, Respublika əhalisinin ərzaq məhsulları ilə yaxın

və təcili ehtiyacları ilk növbədə hesabına yerli istehsal ödəmə qabiliyyəti deməkdir.

Müasir mərhələdə kənd təsərrüfatı istehsalının və səmərəli прiродопользованiю təmin etmək məqsədi ilə, Respublika əhalisinin ərzaq məhsullan ilə kifayət qədər avadanlıq aqrar-sənaye kompleksinin mühüm qarşısında duran vəzifələrin ümümbəşəri vəzifələrdən biridir.

Bu vəzifə uğurla həll həyatının yaxşılaşdırılması və dövlətin təhlükəsizliyinin, təhlükəsizlik imkan verir. Təbiəti nəzərə alaraq, Azərbaycanda əlverişli torpaq-iqlim şəraiti, istifadə, kənd təsərrüfatı, ərzaq məhsullarının istehsalını olmalıdır durmadan artacaq. İnkişaf etdirilməsi bitkiçilik xüsusi diqqət ayırmaq lazımdır. Üzrə taxıl istehsalı həcmi artacaq artıq elə bir səviyyəyə lazımdır ki, növbəti məhsul üçün xalq təsərrüfatının ehtiyacları və adambaşına tələb olunan sayı, təmin etmək üçün. Təcrübədə müəyyən olunmuşdur ki, 60 gün üçün iPhone, iPad və ümumi istehlak 17% uyğun müvəqqəti resursları, təhlükəsizlik səviyyəsini olur.

Ehtiyaclarını Respublikasının ərzaq, proqnoz işlənilərkən, inkişaf etmiş ölkələrin təcrübələrinə son proqnozlaşdırmada ciddi nöqsanlar olduğu nəzərə alınmalıdır. Son deklorativ xarakter dasıyırdı və lazımi təşkilati, maliyyə və hüquqi stend üçün dəstək.

Müasir iqtisadi ədəbiyyatda, ərzaq problemini həll etmək üçün müxtəlif fikirlər, müxtəlif yanaşmalar var. Bəziləri hesab edirlər ki, onun haqqında rəy dövlət büdcəsinin kənd təsərrüfatı istehsalçılarına, iqtisadi fəaliyyətinə qarışmamalıdır. Digər bildirirlər inam ki, kənd təsərrüfatı məhsullarının, dövlət dəstəyi, heç olmasa, onların fəaliyyətinin müəyyən edə bilər. Bu məsələdə bizim mövqeyimiz ondan ibarətdir ki, bazar iqtisadiyyatı bu və sonrakı mərhələlərdə sayı qlobal problemlərin, o cümlədən ərzaq mübarizədə dövlətimizlə, onun tənzimləyici rolu.

Professor B. q. Allahverdiyev bu baxımdan, haqlı olaraq yazır:

"...Göstericilərə baxdığımızda aydın məlumdur ki, tərəvəz və bostan məhsulları, meyvə, giləmeyvə, bundan başqa, əhalinin, elmi cəhətdən əsaslandırılmış fizioloji norma təchizatı aşağı səviyyədə təmin olunur. Xüsusən, ən zəruri ehtiva edən qidalar ət, ət məhsulları, süd, süd məhsulları, yumurta, şəkər,balıq məhsulları və balıq faktiki istehlakla fizioloji normaları təchizatı üçün kəskin fərq var. Bu, yenə Ştatları, görün, bu vacib sahədə həyatda özlərinə cəlb olunmasını tələb edir. Belə ki, aqrar iqtisadiyyat hərtərəfli inkişafı təmin etmədən, ölkədə ərzaq təhlükəsizliyi, əhalinin, düzgün qidalanma zəmanət verilə bilməz. Təcrübə göstərir ki, keçid şəraitində problemlərinə hər bir ölkənin ərzaqla pisləşməsi qaçılmazdır. Amma vəziyyəti həyati problemlərin zamanı qızışdırmaqda heç bir halda yol çalıştırmak üçün xəstəlik müəyyən edilir kənd təsərrüfatı siyasete tam uyğun olaraq tənzimlənməsi mexanizmi geniş və səmərəli istifadə olunması, daha da möhkəmləndirək".

Ayrı-ayrı ölkələrin təcrübəsi göstərir ki, kənd təsərrüfatı deyil, yalnız özəl və dövlət mülkiyyəti şəraitində, kifayət qədər inkişaf edə bilər. Bu mənada, Hollandiya-yaxşı nümunədir. Başqa bir misal getirmək. Polşa hələ də çox zəif inkişaf edib, kənd təsərrüfatı deyil, həm də kollektiv təsərrüfatçııq inşa Macarıstanda.

Bu nəticə çıxır ki, kənd təsərrüfatında, çiçəklənməsi üçün digər şərtlərdən, habelə ən mühüm əkinçilik mədəniyyəti, mütəxəssis hazırlığı artacaq.

Ərzaq problemi həll, eyni zamanda, tarixi təcrübə də nəzərə almaq lazımdır. Sovet dövründə biz kəndlilərin zorla kollektivləşdirilməsi aqrar iqtisadiyyata, Ölçüsü böyük zərbə hamımız bilirik. Bütün etmək lazımdır ki, bizim aqrar islahatı Azərbaycan kəndlisinin ənənə və mentalitet, matç. Əks halda, onlar istənilən effekti verməyəcəkdir. Lakin, bazar münasibətlərinin inkişafına, torpağın özəlləşdirilməsi,çoxukladlı iqtisadiyyatı, elmi-texniki tərəqqi yaratmış, yeni şerait də diqqətdən qaçırılmamalıdır. Vaxt var idi ki, mülkiyyət Forması, torpaq kənd təsərrüfatı istehsalının səviyyəsi və səmərəsinə təsir edən həlledici amil oldu. Məsələn, vaxtilə (sovet dövrü) torpaq mülkədarlığı diyarımızda kənd təsərrüfatı, inkişaf əngelləyirdi. ABŞ-da, ölkədə azad sahibkarlıq, onun tərəqqisi təmin olunacaq. Hazırda Azərbaycan fermer deyil, ABŞ və Avropa kəndlisindən pulsuz deyil. Amma bizdə məhsuldarlıq kənd təsərrüfatı, bu ölkələrdə daha aşağıdır. Yüngül, kənd təsərrüfatı istehsalının, kəndlinin taleyi deyil, yalnız o, pulsuz və ya asılı deyildir. Bu asılılıq, əsasən, kənd təsərrüfatı, əmək, avadanlıq və elmi-texniki xidmətlərin bağlı s. ona Görə də biz hesab edirik ki, mülkiyyət Forması ümumiyyətlə, fərqi yoxdur, o, yalnız elm və texnikanın nailiyyətləri kənd təsərrüfatı istehsalında harada istifadə effektiv ola bilər.

Bütün yuxarıda nəticəyə aydındır: necə ki, indiki mərhələdə və gələcəkdə ərzaq probleminin əsas həllinə deyil, yalnız mülkiyyət, həm də elmi-texniki tərəqqinin nailiyyətlərinin geniş tətbiqi xeyli dərəcədə asılıdır.

Başqa sözlə, süfrəmizin zəngin və yüksək keyfiyyətli qida məhsullarının prosesi başa nəinki kəndli bir vəziyyət deyil. Bu halda, eyni zamanda, emal sənaye, ticarət, elm və texniki analiz və işə digər sahələrdə yüksək məhsuldarlıq olan bütün insanlar birlikdə işləmişik, bir şey lazımdır. Yalnız bu halda, ərzaq problemi ola bilər və uğurla öz həllini tapmışdır.

Ərzaq sektoru iqtisadiyyatın dinamik inkişafı, taxıl, ət, süd və digər ərzaq məhsulları, istehlak məhsulları ilə yanaşı, ən yeni texnologiyaların tətbiqi ilə fəal şəkildə məşğul olmaq lazımdır. Bu halda qeyd etmək lazımdır ki, hətta bu cür inkişaf etmiş ölkələrində müxtəlif növ məhsulları, texnologiyaları, onların emalı, bir-birindən çox fərqlənir. Məsələn, bir ton şəkər istehsal Almaniya, Fransa və Avstriyada 6,5-7,0 ton, Rusiya Xarici 9,0 ton istehlak məskunlaşmışdır.

Almaniya, Fransa və Avstriyada ton nişastanın alınması üçün 5,0-5,5 ton işlədildiyi halda, kartof, Rusiyada bu göstərici 8,0-9.0 tona yaxın. Belə ki, Respublikamız var, çox səmərəli texnologiyaların tətbiqi xammal ehtiyatlarının artırılması, ərzaq məhsullarının istehsalının daha çox sərf edir və bununla da imkan verir.

İnsan daha yaxşı bir həyat təmin etmək üçün gündəlik üzrə 2,5-3,5 min kalori. enerji tələb olunur. Tam həyat heç bir iş görə 1,5-2,5 min, kritik həyat fəaliyyəti ərzində 1,0-1,5 min kalori.lazımdır. 1.0 min kkal.-aşağı enerji istehlakı, yalnız iş qabiliyyəti zəifləyir və onun həyat və qısalır. İnsanlar hakimiyyətdə lazımdır norma daxilində tam qidalanmamanın minimum həddinin müəyyən edən 1-günlük orta hesabla ölkələrində, Yaxın Şərq və Şimali Afrika ölkələri üçün, 1710-1990 kkal, Asiya və Sakit okean üçün 1710-1920 kkal üçün MDB 1730-1960 kkal, o cümlədən Azərbaycan üçün 1730 kkal. bu.

Əhalinin ərzaq təhlükəsizliyinin təminatı xüsusi əhəmiyyət fəaliyyəti üçün qida sənayesi, ümumiyyətlə, bitkiçilik və heyvandarlıq məhsullarının dinamik artım asılıdır.

İdxaldan asılılıq kimi, indi və gələcək ərzaq təhlükəsizliyinin ciddi qorxu yaradır. Bu faktı izah edir ki, Finlyandiyada taxıl istehsalının Birləşmiş Ştatlarda təklif qiyməti 4 dəfə bahadır, lakin finlər özlərini yetişdirdikləri taxıl üstünlük verirlər. Onlar ərzaq təhlükəsizliyi və təhlükəsizliklərini belə bahalı almaq.

Avropa ölkələrinin kənd təsərrüfatı məhsulları və bazar gömrük sistemi vasitəsilə təhlükəsiz qorunur. Beynəlxalq təcrübəyə uyğun. Onun tanımaq, bilmək və yerli xüsusiyyətləri nəzərə alınmaqla, ölkəmizin praktikada istifadə etmək lazımdır.

Beləliklə, hər bir ölke öz daxili bazarı qorumaq, yəni, rəqibləri, tapa bilmədi. Əlbəttə, bu o demək deyil ki, daxili bazarı ilə bağlı olmalıdır." Məqsədəuyğun və mümkün olmayan bu vəziyyət, haqq qazandırmaq üçün deyil. Daxili bazar üçün ayrı-ayrı malların, bəzi mallar və açıq olmalıdır, xarici ticarət dövriyyəsi balansı olmalıdır tikilmişdir ki, onun balans idi müsbət, sərfəli. Nəzərə alsaq ki, hal-hazırda, bizim daxili bazarımızın 50-60 faiz, idxal məhsullarının, yaxın gələcəkdə onların idxal 3-4 dəfə azaldılması üçün ehtiyac haqqında açıq

Deyilənlərdən aydın olur ki, 2008-ci il, 2013-cü ildə idxal ərzaq məhsullarının ilbəil artıb 2014-cü ildə yüksək səviyyədə - ümumi idxalın həcmi 45.7% əldə edilib. Bu müsbət tendensiya son illərdə, hələ də, ilk növbədə, iqtisadiyyatın aqrar sektorunda, yerli istehsalın davamlı artımı ilə bağlı nə daxili məhsul istehsalının sabit artımı, kənd təsərrüfatında təşkilati-idarəetmə islahatlarının uğurla həyata keçirilməsi üçün Hökumət Respublikasının daxili bazarda qorunmasmda görür himayeçilik hadisələrin nəticəsi kimi qiymətləndirilə bilər.

Sirr deyil ki, təklif olunan satış üçün xarici ərzaq məhsullarının heç də həmişə lazımi keyfiyyətli, bir çox hallarda nəzarətdən kənarda qalır.

Faydasız və zərərli yeni cəlbedici görünüş verdiyi üçün ona наiвного alıcıya satmaq üçün "işbazlar" kimyəvi məharətlə istifadə edir.

Sovet dövründə, qida standartları və keyfiyyət многоступенчатый ciddi nəzarət. Hal-hazırda Respublikada bu funksiyalar əsasən, standartlaşdırma, metrologiya və patent üzrə Dövlət agentliyinin azad istehlakçılar Birliyi həyata keçirilir. Amma geniş ictimaiyyət, istehlakçılar, onların hamısı olmadan onların fəal iştirakının bu çətin məsələdə üçün dəyər yaratmaq mürəkkəb olaraq qalır.

Təəccüb doğuran odur ki, nə idxal, nə də bacarıq yoxdur və ya hər şey - böyük korporasiyalardan tutmuş fərdi şəxslər kömək edəcək. Tullantıların idxal olunan malların keyfiyyət və konkret məsul şəxslərin olmur.

Ticarət obyektlərində tez-tez istifadə müddəti keçmiş ərzaq məhsulları aşkar edilə bilər. Ki, onlar çıxdaş idi müraciət edilməlidir lentə idi.

Küçə ticarəti baxımından günəş, toz torpaq satılır ət, süd, yumurta məhsulları, ət məhsulları, "фанта", onların "Pepsi-Kola"hesabları və sairlərin keyfiyyətli bir təmin edə bilər? Yol kənarlannda hər küncündə peyda olub və антiсанiтарiə şəraitində mövcud olan "sallaqxanalara" deyek?

Xarici ölkələrdən istifadə müddəti tutan böyük həcmi dondurma tort, biskvitlər, bananlar və sizə gəlir. Tələbələr və uşaqlar istər-istəməz, kimi qüsurlu məhsulların istehlakçılar üçün olmaq. O vaxt olduğu kimi, respublikamızda əkilir, nar, heyva, albalı, ərik, alma, albalı, armud, əncir, gilanar kimi xurma da çox faydalıdır, keyfıyyətli плодово-əгодной məhsulları, ton, ton, fermer və fərdi təsərrüfatlarında sahəsində qayıq.

Respublika adları bulaqlarının, altında (bəzən saxta etiketlə) istehsalı olan mineral suların keyfiyyəti də baha satış qiyməti də doğurmaya bilməz narahatlıq.

Ümumiyyətlə, xarici məhsulları, bizim qapılar açıqdır məhsulları, standartlaşdırma və bazasının sertifıkatlaşdırılması gücləndirilməsi, gömrük və ekoloji nəzarət, təkmilləşdirilməsi və unutmaq lazım deyil. Bu faktdır ki, распределеннаə sertifikatlaşdırma, xammalın, nəinki hazır məhsul. Bu səbəbdən, biotibbi və epidemioloji normalara, heç bir hörmət xammalın asan etmək üçün gətirmək kənardan olur. Buna baxmayaraq, biz inkar etmirik ki, yalnız idxal malları deyil, eyni zamanda, yerli məhsullar ekoloji cəhətdən zərərli maddələrin çirklənirlər. Bu hallar ona görə baş verir ki, istehsalı, ərzaq məhsullarının emalı və saxlanması üçün ətraf mühitin monitorinqi, səmərəli sistemi. İnsan, sağlamlıq, saxlanması, biri də dünya ərzaq bazarının əsasında məsələ çıxarılma haqqında gündəmdə olmamalıdır. Və bu, kənd təsərrüfatı, qida potensialının tam həyata keçirilməsi tələblərinin.

Azad bazar münasibətləri şəraitində dövlət tənzimlənməsinin rolu məhdudlaşdırılsa, inkar etmirəm. Təbii ki, dövlət onları olacaq istehsalçıları məcbur həll azad rəqabət etdirməməli, məhdudlaşdırmamalı, məhsul bazarda texniki işçi və inzibati məsələlər üzrə lazım deyil, dolayı metodlardan, istehsalçıların gəlirləri mənimsəməməlidir.

Lakin, başqa müdaxilə, onsuz keçinmək olmaz. Məsələn, lisenziya, vergi və gömrük dərəcələrinin müəyyən edilməsi, müxtəlif məhdudiyyətlər və qadağalar qoymaq, çevik kredit siyasəti, icrası məhsulları istehsalçılarının hüquqlarının müdafiəsi və sairləri. Bütün bunlar yalnız dövlət üçün, həm də azad sahibkarlığın inkişafı üçün də vacibdir.

Ərzaq xüsusi təhlükəsizlik tənzimleyici rolu dövlət mağazalarında. Haqqında danışarkən, ərzaq təhlükəsizliyi, əhalinin əsas ərzaq məhsulları ilə təmin olunan, etibarlı və kifayət qədər təchiz etmək, aclıq, qida, qorxma, lazım deyil, anlamaq üçün.

Elmi-texniki tərəqqi baxımından, ərzaq təhlükəsizliyi konsepsiyası idi bir az dəyişib və təkmilləşdirilmiş. İndi o, zəruri resursları potensialı və zəmanətləri vasitəsilə dövletin öz əhalisinin ərzaq məhsullarının ki, ehtiyaclannı ödəmək əks etdirir. Yaxşı, bu problem demoqrafık əlverişli təsir dinamikasını fizioloji norma səviyyəsinə təchizatı, əsasən, yerli istehsal hesabına keçirilməyib.

Ərzaq təhlükəsizliyi əsasən idxal ərzaq payı müəyyen edilir. İqtisad elmləri doktoru r. Ə. Baıayev yazır: "müasir dünya ərzaq probleminin xüsusiyyətlərindən biri təkcə kənd təsərrüfatı çərçivəsində həll edə bilməməsi. Problem qida, enerji, xammal, ətraf mühit və s. qlobal problemlərin həllini nəzərdə tutur tutmaqla, beynəlxalq münasibətlər, xüsusilə xarici ticarətin daha çox asılıdır, dövlətin. Bu, xüsusən, ərzaq problemi, sözün əsl mənasında, qlobal problemlər ideologiyası".

Qeyd edildiyi kimi, o vaxt Respublika kimi ərzaq balansı, idxal malların yeri var. Bu, yalnız baş verir şəhərlərində, əhalisi isə yerli imkanlar təchizat ərzaq, kənd rayonlarında da mövcuddur. Yüksək kalori miqdarını göstərməlidirlər əsas ərzaq məhsulları artıb alıcılıq qabiliyyəti məhdud, əhali məcbur sıra dəyişikliklər seçim. Ona görə də seçərkən enerji çatışmazlığı və qida çatışmazlığı, daha ucuz və daha ekoloji cəhətdən təhlükəli məhsulları ilə dolu qaytarılır. Və insanların sağlamlığına çox mənfi təsir edər. Bu vəziyyət 1.0 və bir milyondan artıq məcburi köçkünlərin qaçqm və immiqrantlar üçün xüsusilə aktualdır. Ağır şərait və tam qidalanmama, onların həyatı, fəaliyyəti və gələcək nəsillər böyük zərər vurur. Azərbaycan hökuməti və dünya ölkələrinin, xeyriyyə hal-əsirgəməməlidirlər.

Aydındır ki, hələlik müəyyən miqdarda ərzaq idxalından, mümkün deyil dayana. Lakin hazırlanan ərzaq və xammal gömrükdə və ekoloji nəzarət, sistemli artırılması şərti ilə, biotibbi, eləce və эпiдемiологiческiм normalara riayət etməklə, müəyyən edilmiş idxal olunan malların ağlabatan zaman qorunmasında yerli istehsalın sabit artım respublkanı xarici bazann spirt asılılığın tədricən azad etmək üçün əsaslanan sübutlar tədbir işlənməlidir.

Hər bir ölkədə ərzaq təhlükəsizliyinin səviyyəsində dərhal sonra əsas amillər əhalinin olur: həcmi, yerli istehsalın ərzaq; onun dinamikliyindən və sabitliyindən; əhalinin alıcılıq qabiliyyəti; idxal ərzağın həcmi və onun ödənilməsi üçün maliyyə imkanlarından.

Araşdırmalar, əsas prinsipləri, zaman ciddi şəkildə pozulur və buna görə də etiraf etməliyik ki, ölkəmizin ərzaq təhlükəsizliyi, lakin etibarlı şəkildə müəyyən dərəcədə, təmin etmək.

3.2. Ərzaq mallarının keyfiyyəti və təhlükəsizliyinin müəyyən edilməsi üzrə beynəlxalq təşkilatlar və Azərbaycan Respublikasının bu sahədə əməkdaşlığı.

Xalq ümumi ehtiyacları və ehtiyacları kompleksi qida aparıcı əhəmiyyətini ön plana çıxır və cəlb Marks yazırdı: "Qida məhsulları nəticəsində yaranmış olan, bilavasitə istehsalçıların və ümumiyyətlə, hər növ istehsalın olması üçün ilk şərt".

Bəşəriyyətin tarixi, sosioloji təhlili göstərir ki, iqlim, torpaq ehtiyatlarının və maddi ehtiyatların olmasına baxmayaraq, əhalisinin böyük bir hissəsi əsrlər boyu aclıqdan, zərər çəkən və çəkməkdə davam edir.

Yəni,.,., Professor A. q. Xəlilov göstərir: "müasir dünyada aclıq və tam tənəzzül qidalanmamanın ümumiyyətlə, bir qayda olaraq, müəyyən edilir. Ərzaq və kənd təsərrüfatı Təşkilatı, BMT - nin FAO, məlumatları ilə 1992-ci 1997-ci il, birinci il aclıq, dünyada olduğu insanların sayı təxminən 40 milyon nəfər azalmışdır. Amma, ancaq, birincisi, aclıq çəkmədən kimi he dərəcələri çox aşağıdır. O tempin saxlanılması şəraitində aclıq son qoymaq üçün 100 il tələb olunur, çox vaxt. Digər tərəfdən, ayrı-ayrı ölkələr-aclıq çəkənlər kimi artması halları baş verir. Üzrə 2001-2006 FAO-ci illərdə dünyanın 27 ölkəsində aclıq olduğu insanların sayı artıb.2006-2008-ci illərdə verdiyi məlumata görə, dünya 826 milyon, o cümlədən İEOÖ-742 milyon tam qidalanmır. İnkişaf etmiş və keçid iqtisadiyyatlı ölkələrdə, harada belə insanların sayı, 34 milyon insan. Bu, 3/4, Şərqi Avropa ölkələri və keçmiş Sovet İttifaqının keçmiş ölkələrdə payına düşür".

Etibarlı təmin edilməsi, əhalinin ərzaq məhsulları ilə hər bir dövlətin əsas vəzifəsidir, belə ki, şirkətin mənsub olan konkret şəraitə uyğun olaraq müxtəlif dərəcəli tarixi ardıcıllıqla öz həllini tapsın. Və hər zaman, hər hansı bir ölkənin iqtisadi potensialının asılı olaraq, bu məsələ həyata keçirilməsi hər hansı bir zamanda, cari və gələcək dövr üçün yeni tələblər baxımından çatdırılması. Təəccüblü deyil ki, indi bu problem bəşəriyyət üçün deyil, həm də geniş sosial-iqtisadi xarakterli, qəbul və hətta beynəlxalq siyasətin ən mühüm amillərdir alındı. Dünyanın müxtəlif ölkələrində mütəmadi olaraq problemləri üzrə ərzaq təşkil olunan Ümumdünya konfransının və konqresləri bunu sübut edir.

"Ərzaq təhlükəsizliyi" ifadəsi 1972-1973-cü illərdə dünyada baş verən taxıl böhranından sonra, FAO edib beynəlxalq iqtisadi göstəricilərin kütləvi şəkildə orada.

Hər bir vətəndaşın təmin etmək üçün ərzaq təhlükəsizliyi insan ləyaqətinin başlıca meyar, o cümlədən insan hüquqları sahəsində əsaslarından biridir. BMT-nin baş Assambleyası 1946-cı ildə qəbul edilmiş "xalq iqtisadi,sosial və mədəni hüquqları haqqında Konvensiyada, müqavilədə, ac deyil, hüququ əsas insan hüquqlarından biridir. Dünya ərzaq təhlükəsizliyinin Roma bəyannaməsi (1996) "hüququ hər bir insanın həyat və kifayət qədər qida, hüququna uyğun olaraq sağlamlıq üçün təhlükəsiz və tam dəyərli qida məhsulu, əlyetərlilik hüququ" tərhin ehtiyac veriləcəkdir. Bu, doğrudur, Azərbaycan hökümetinin ən mühüm vəzifələrdən biridir.

Sonra ərzaq təhlükəsizliyi proqramı, Avropa Komissiyasının (РЕСАЛ) tövsiyyələrine əsasən 1999-cu ilin yanvarında Azərbaycan Hökuməti "ərzaq təhlükəsizliyi hökumət komissiyasının" müəyyən edilməsi barədə qərarı ilə mövcud layihə qəbul edilib. Azərbaycan Respublikasının prezidenti 2 mart 2001-ci il, № 640, uyğun olaraq "ərzaq təhlükəsizliyi Proqramı" Azərbaycan Respublikası ilə təsdiq edilmiş və Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti, dövlət aqrar islahatı, müvafiq nazirlik, komitə və təşkilatların iddia qəbul edilib.

Dünyanın nüfuzlu beynəlxalq təşkilatların, Avropa İttifaqının TASİS, almaniya texniki əməkdaşlıq cəmiyyəti (ГТЦ), türk Agentliyinin üzrə inkişaf və əməkdaşlıq (tika), İsrail xarici işlər Nazirliyi beynəlxalq əməkdaşlıq Mərkəzi və kənd təsərrüfatı və kənd inkişafı Nazirliyi, kənd təsərrüfatının inkişafı Uzrə beynəlxalq əməkdaşlıq Mərkəzi (Çl-NADÇO), Dünya bankı, Beynəlxalq inkişaf assosiasiyası (mar), kənd təsərrüfatının Beynəlxalq inkişaf fondu (IФАД), Birləşmiş Millətlər Təşkilatı, Ərzaq və kənd təsərrüfatı Təşkilatı (FAO), NATO-nun ərzaq və kənd təsərrüfatı Təsərriifatını Komitəsi üzrə planlaşdırma, eləcə də Misir, Niderland, Çin və s. ölkələrin, beynəlxalq kənd təsərrüfatı proqramları və aqrar sektoru, Özəl ünsiyyətdə başqaları ilə beynəlxalq texniki təşkilatlar, onların nümayəndəlikləri ilə səmərəli əməkdaşlığın təməli qoyulmuşdur. İlk dövrdə bu təşkilat və proqramların dəstəyi ilə ölkəmizdə aqrar islahatlar artmasına səbəb olacaq, yerli sənaye və əhəmiyyətli layihələrin tətbiqi, yeni kənd təsərrüfatı sahibkarları üçün nümunələr yaratmaq oldu. Nailiyyətdir daha geniş regional və milli dəyərlər, investisiya layihələrinin həyata iman kecirilməsinə yaratmışdır. Onlarla belə layihələr Dünya bankı, Beynəlxalq inkişaf Assosiasiyası və beynəlxalq fondu, kənd təsərrüfatı üzrə inkişaf maliyyə dəstəyi ilə həyata keçirilən "nümunəvi özəl sektor", "kənd təsərrüfatının inkişafı və kredit", "dağ və yüksək dağlıq ərazilərin inkişaf etdirilməsi", "azərbaycan kənd investisiyaları" Qrant hesabına almaniya hökumətinin ГТЦ təşkilatı ilə birlikdə həyata keçirilən "kənd təsərrüfatında özəl təşəbbüslərin dəstəklənməsi", Qrant hesabına Yaponiya hökumətinin Azərbaycan Respublikasında" ərzaq istehsalının artırılması" layihələr və proqramlar göstərilə bilər. Bu layihələri və proqramları, beynəlxalq və xarici ölkələrin əməkdaşlıq çərçivəsində aqrar bölmədə yüzlərlə, mərkəzi və yerli icra orqanlannın fəhlə və mütəxəssislərin, alimlərin və sahibkarların beynəlxalq təcrübə bilmək üçün bəzi xarici ölkələrdə - Qərbi və Mərkəzi Avropada, Yaxın Şərqdə, Uzaq Şərqdə, Cənub-Şərqi Asiya, afrika ölkələrində, ABŞ, Kanada və s. idi, seminarda da iştirak təlim kurslarında.

Bəzi inkişaf etmiş ölkələrdə səviyyəsi среднедушевого istehlak məhsullarınm Ümumi kalorililiyi cəhtdən elmi cəhətdən əsaslandırılmış normativlərin yaxın, əgər belə, onun tərkibi (istehlakının ümumi həcmində ayrı-ayrı növ ərzaq məhsullarının xüsusi çəkisi) daha çox hallarda tibbi rasionlara uyğun deyil, yəni hər hansı bir ərzaq qıtlığı, çatışmazlığı, digər tərəfdən, artıq vasitəsilə örrülür ödənilir. Əslində, bütün nemətin cür əyləncə, bədən onun gərəkliyi də faydalılığı. Bioloji baxımdan artıq çoxdan bir-biri ilə müəyyən bir məbləği "üzləşdirilməsi", "yerdəyişmə" qəbuledilməz. Məsələn, D. l. Elementlər cədvəlindəki Mendeleyev, demək olar ki, bütün bunlardan təcəssüm etdirir, 250-yə yaxın müxtəlif maddəsinin ki, "təbiəti, onun hazırladığı gözəl məhsul" (İ. P. Etmişdir) süd fakt deyil ki, Növü ilə əvəz oluna Bilməz.

l. B. Zaqaytov haqlı olaraq qeyd edir ki, bütün ərzaq təhlükəsizliyi, ölkənin vəziyyəti düzgün qiymətləndirmək və öz həllini mərhələ-mərhələ parçalanması Dinamikasının təhlili üçün. Bu, birincisi, xroniki tam qidalanmamanın qarşısını almaq üçün onunla bağlıdır ki, bu gün adambaşına düşən 1800-2000 kkalori (kkal) xərcləri olan əhalinin sadə təkrar istehsalını təmin edilməsinə imkan və şərait. İkinci mərhələ ərzaq ehtiyatları baxımından əldə etdiyi nəticələri ilə səciyyələnir ki, bu gün 2300-2800 kalori istehlak üçün əhalinin sabit inkişafı təmin ediləcəkdir. Sabit sayı, və hətta pəhriz mallar üzrə balanslaşdırılmamış, hətta əgər bir gün 2800-3600 kkal. istehlakçı imkan təchizat ərzaq həddi üçüncü mərhələ edirlər. Qida, zülal, vitamin və digər komponentləri balanslı istehlak səviyyəsi dördüncü səviyyəyə məxsusdur. Bu parametrlər aşağıdakılardır əhəmiyyətli və qiymətli element - üzvi qida məhsulları əlavə, zəruri halda, beşinci mərhələ tələblərinə uyğun gəlmək. Altıncı mərhələ əhalinin bütün sosial qrupları ilə balanslaşdırılmış və ekoloji cəhətdən təmiz məhsulların kifayət qədər böyük istehlak nəzərdə tutur. Və nəhayət, yeddinci mərhələ bioloji təbiət və mənəvi vəziyyəti imkan verir ki, yaxşılaşdırılması və uzunömürlüyün əsas aktiv həyat üçün qida strukturudur.

Hazırda dünyada elə bir ölkə yoxdur ki, ərzaq problemi, ən azı, beşinci sırada tələblərin tamamilə qərar idi. Yalnız o, əlavə, bəlkə o, ki, hər hansı bir ayrıca götürülmüş bir ölkənin, əhalinin ayrı-ayrı sosial təbəqələrinin, beşinci və altıncı mərhələdə məziyyətlərindən zövq almaq.

FAO-NUN (1946 iidə BMT-nin xüsusi qurumları almışdır ki, status, Beynəlxalq ərzaq və kənd təsərrüfatı təşkilatı) məlumatına görə, yerin, bütün əhali, hər bir insan, среднесуточное istehlak ərzaq 2600 kkal., dünyanın inkişaf etmiş ölkələrində 3330, o cümlədən Qərbi Avropada, 3380, Azərbaycanda isə 2800 kkal. bu.

Qeyd etmək lazımdır ki, respublikamızda ərzaq məhsullarının ümumi kaloriliyi əsasən qaydaları rasion artıq daxil olur, bir çox karbohidrat birləşdirir ki, çörək, çörək məhsulları, kartof və şəkər sayəsində əldə olunmuş..

Tələb Zülallara bir çox hallarda bitki stimullaşdırır ödəmək üçün bu, Amin qüvvədə heyətinin onlar heyvan mənşəli zülallara birlikdə ola bilməz.

Hal-hazırda çatışmazlığı, vitamin və mineral maddələrin konstruktiv nöqteyi-balans, kart müşahidə olunur. Başqa sözlə, ümumi kalorililiyin, kifayət qədər çox olduğu halda, əhalinin, pəhriz tərkibcə deyil tarazlılığı ərzaq probleminin ən ciddi təzahürüdür.

Əhalinin müxtəlif qruplarının ərzaq məhsullarının, onların yaşı, peşəsi, əmək şəraiti, milli xüsusiyyətləri, coğrafi məkan kimi müəyyən edən amillər müəyyən edilir.

Normaları istehlak ərzaq məhsulları müəyyən etmək üçün müxtəlif növ məhsulların enerji potensialının bizim, yəni onlar malik kalorilik "hakimiyyət" bilmək lazımdır. Alimlər qiymətləndirirlər uyğun olaraq, hər yüz qram kərə yağı 734, şəkərdə 390, qoyun ətində 206, çovdar çörəyinde 204, məhsul ətində 154, 150 yumurta, kartofda 89, süd 62, 40, 36 yerkökünde, kələmdə və 27 kilokalori.

Həyat göstərir ki, fızioloji qüvvəsi, əgər Azərbaycanda insan fəaliyyətinə ciddi zərər vurur.

Normal həyat fəaliyyəti aşağıdakı faktorlardan asılıdır: güc kalorililiyindən, istehlakı, əsas qida maddələrinin (zülal, yağ, karbohidratlar, mineral maddələr və vitaminlər), nə təhlükəlidir, yeni tərkibində zəhərləyici maddələr olan məhsullar və qəbul edilməsi; psixoloji əhval-ruhiyyə; vəziyyətinə insanın sağlamlığı, kənd təsərrüfatının və heyvandarlığın məhsuldarlığına təsir, iqlim-hava və ekoloji streslərdən; spirt və narkotik.

Təhlil pəhriz göstərir ki, çörək-bulka məmulatlarının, süd, ət, kartof, yağ, şəkər və digər zəruri və əsas şeylər.

Məhsul bu qrupun qida rasionunda ümumi kaloriliyin 90 faiz təmin edək. Əhalinin yalnız kəmiyyətcə deyil, eyni zamanda, keyfiyyət və təhlükəsizlik baxımından, düzgün təmin edilməlidir.

İqtisad elmləri doktoru, professor İ. N. İbrahimov deyir:"yeni mülkiyyət münasibətlərinin şəraitində əhali tərəfindən qida və emal sənayesi, habelə kənd təsərrüfatı xammal təmin məhsulları istehsalının artırılması və keyfiyyətinin yüksəldilməsi iqtisadi imkanları, ayrılmaz bir hissəsi və səmərəliliyinin artırılması üçün mühüm amillərindəndir. Ona görə də, kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsal həcmini, keyfiyyətini artırmaq, müasir iqtisadi inkişafı, öz mahiyyəti gəlir, istehsalın keyfiyyətinin, səmərəliliyinin artırılması mühüm tədbir mənbəyi kimi."

Məlumdur ki, qida zəhərli maddələrin bir növ batareyaları hesab olunur. Bundan başqa, bu maddələr kənd təsərrüfatı bitkilərinin, heyvanların və quşların, bəslənməsindən başlayaraq onların emal, saxlanma və satış məhsulları müxtəlif mərhələlərində baş verə bilirəm. Transfer torpaqların mineral və üzvi gübrələrin, hava aerozolları, su və sairlər toksikantların mənbələri ola bilər.

Ərzaq problemi sosial ölçü respublikanın ayrı-ayrı rayonlarında ət, süd və bitki mənşəli məhsulların bəzi qıtlıqla təchizatındakı izah edir ki, əhalinin əsas ərzaq məhsulları təmin etməlidir bütövlüyünü dərəcədə differensiallaşdırma tədricən azalmasına gətirib çıxarır. Bir sıra sosial-iqtisadi və maddi-texniki amillər, ərzaq istehlak səmərəliləşdirilməsi prosesi ləngidilməsini artırmaq. Onların əsas kənd təsərrüfatı istehsalının inkişafı, sürətilə əsas ərzaq məhsulları xeyli yüksək bazar qiyməti mövcudluğu pul gəlirlərinin şəraitinde artım əhali arasında mütənasiblikdir.

Əhalinin real gəlirlərinin nisbətən zəif artım əldə ərzaq xərclərinin ümumi məbləği mənfi təsir göstərir. Əgər 1990 əhalinin, hər bir insan ümumi xərclər vəsait yönəldilmiş dəyərinin 56 faizden çox yox, 2002-ci ildə bu rəqəm 71-72% artması, kasıblığın-bu, aydın bir göstəricidir. Müqayisə üçün qeyd edək ki, Amerika Birləşmiş Ştatlarında son illərdə, əhali ailə büdcəsinin xərclərinin ümumi həcmi məbləğində çəkileən məhsulun maya dəyərinin Payı 18-20 faiz deyil, həddindən artıq. Bu fakt onu göstərir ki, Azərbaycanda gəlirlər və həyat keyfıyyətinə üçün arzuolunmayan ilə təbəqəleşməsi prosesinə əhalinin deyil, bir qrup, yüksək gəlir, onların əhalisi çox azaldır formalaşır.

Yoxsulluq hazırda beynəlxalq ictimaiyyətin üzləşdiyi qlobal bir problemdir. Əgər ilkin yoxsulluq, əsasən, gəlir səviyyəsi və ölçülürdüsə, ərzaq təhlükəsizliyi, hazırda bu anlayış daha geniş məna kəsb edir. Bu gün, yoxsulluq miqyasının azaldılması, eyni zamanda, əhali və istehsal resursları, o cümlədən torpaqdan, su ehtiyatlarından istifadə, eləcə də, məşğulluq, təhsil,səhiyyə, xidmət, istifadə, hüquq və imkanlarının genişləndirilməsi üçün bütün səviyyələrdə kişilər və qadın hüquqlarının, gender bərabərliyi, sosial təminat, infrastruktur və kommunal xidmətlərin tələblərinə cavab verən sanitar-gigiyena şəraitinin və mühitinin yaxşılaşdırılması, insan üçün layiqli həyat səviyyəsini, təhlükəsizlik deməkdir.

Hazırda dünyanın əksər ölkələrində yoxsulluq, həll mühüm problem kimi planlaşdırılıb. DB-nin hazırlayıb barədə məruzəsində dünya inkişafı (2000/2001), əsasən, XXI əsrin əvvəllərində dünya əhalisinin demək olar ki, yarısı (2,8 milyard nəfər) gündəlik gəliri 2 1,2 milyard insan, gündəlik gəliri isə 1 abş dolları. daha aşağıdır. Doğulur hər 100 uşaq, 6 eyni yaşı, 8, və 5 il əvvəl ölüm olacaq. Məktəb yaşına çatmış hər 100 uşaqlar, 23-istiqrazların imtina təhsil almaq üçün bərabər. Bu problemlər həll edilə bilər, hazırda var və 70-ə yaxın ölkədən, yoxsulluğun azaldılması üzrə strategiyanın hazırlanması və bu prosesin. Dünya təcrübəsi göstərir ki, makro-iqtisadi sabitlik, yoxsulluq miqyasının azaldılması, nailiyyətlər və bazar iqtisadiyyatı prinsipləri əsasında formalaşması üçün islahatların həyata keçirilməsi həlledici rol oynayır.

Dünya haqqında məruzə inkişaf strategiyasının azaldılması üzrə yoxsulluq miqyasının 3 əsas istiqamət müəyyən edilmişdir:

1. Yaradılmasına, iqtisadi imkanları;

2. Hüquq və imkanların genişləndirilməsi;

3. Material təhlükəsizlik yenilikləri.

İqtisadi imkanlarının yaradılması, əldə ümumi iqtisadi artım əsasında əhalinin, mənfəətin əldə edilməsi, hüquq və imkanların genişləndirilməsi tədbirlərini əhatə edir ki, əsasını təşkil edir, iqtisadi islahatlar. Hüquq və imkanların genişləndirilməsi hadisələr, əsasən siyasi və sosial proseslərin əlaqələndirilməsi nəzərdə tutur. Əsas məqsəd dövlət idarəetmə, hüquq institutlarının effektivliyinin artırılması, vətəndaş cəmiyyəti ilə münasibətlərdə mövcud olan maneələri aradan qaldırmaq ibarətdir. Material yüksək təhlükəsizlik, əsasən, əhalinin iqtisadi və təbii kataklizmlər, əlillikdən, şəxsiyyət qarşı zorakılıq, müdafiə, habelə yönəlmiş tədbirlər risklərin azaldılması.

Trend səylərin birləşdirilməsi, dünya birliyinin diqqət mərkəzindədir. 2002 il-avqust-sentyabrında Yohannesburqda dayanıqlı inkişaf üzre Dünya vurğulanıb ki, yoxsulluğun azaldılması, problemin həlli, ağırlıq, əsasən, özlərinin ölkələri, baxmayaraq ki, bu istiqamətdə bütün səviyyələrdə səyləri birləşdirilməli və əlaqələndirilməlidir. Lakin, tədbirlər azaldılması üzrə yoxsulluq miqyasının hazırlanması üçün deyil, yalnız hökumət və təşkilatlar, donorlar, lakin eyni zamanda, vətəndaş cəmiyyətinin bütün üzvlərinin vəzifələri.

Yuxarıda qeyd olunan meyarlar baxımından, biz görürük ki, Azərbaycanda yoxsulluq problemləri var, amma onun bir sıra unikal xüsusiyyətləri də. 80-ci illərin sonunda, 90-ci illərin əvvəllərində keçmiş Sovetlər İttifaqında, indiki siyasi böhran, yaranmış iqtisadi əlaqələrin pozulması, Dağlıq Qarabağda separatçı hərəkatının başlanğıcı Azərbaycanın bütün bölgələrində tətil başlandı, nəhayət, əksər müəssisələrin fəaliyyətinin dayandırılmasına səbəb olmuşdur. Bu dövrdə Respublikada ümumi daxili məhsul istehsalının hər il orta hesabla 10-15% azaltmaq hiperinflyasiya prosesi sürətlənirdi.

1991-ci ildə dövlət müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra Azərbaycan Respublikasının sosial-iqtisadi həyatında radikal dəyişikliklərin sosial-iqtisadi inkişaf modelinin digərinə keçməsi ilə əlaqədar olaraq, o, nə əvvəl var çatmadı siyasi,təşkilati, hüquqi, iqtisadi, sosial, psixoloji xarakterli problemlər məqsədləri olmuşdur. Bir tərəfdən, bu problem, təsir və sosial-iqtisadi tənəzzül, digər tərəfdən isə, azərbaycan torpaqlarının işğalı Ermənistan tərəfindən bir milyona yaxın qaçqın, ordu yaradılması Respublikada iqtisadi, siyasi, informasiya və aradan qaldırılması alınması və ölkədə qeyri-sabit siyasi vəziyyətin yaradılması, əhalinin həyat səviyyəsinin kəskin şəkildə pisləşmesinə idi səbəb.

1994-cü ildə atəşkəs haqqında saziş əldə edilərsə və ilk neft müqaviləsi imzalandıqdan sonra Azərbaycanda, BVF və Dünya bankı ilə sıx əməkdaşlıq irimiqyaslı iqtisadi islahatlara başlandı. Nəticədə iqtisadiyyat iştirak həcmi investisiyalann ildən-ilə, maliyyə vəziyyəti və iqtisadi sabitləşmiş artım əldə edilmişdir, cilovlanmışdır inflyasiyanın.

Digər tərəfdən, bizim ölkədə sivil dəyərlər, demokratik prinsiplər, dövlət quruculuğu əsasında iş başlanmış, bu sahədə əhəmiyyətli irəliləyiş əldə olunmuşdur. Belə ki, nail olmaq üçün müəyyən siyasi və makroiqtisadi sabitliyin, yoxsulluğun azaldılması, Azərbaycanda dövletinin sosial-iqtisadi siyasətinin başlıca məqsədi səviyyəyə qaldırmağa imkan vermişdir.