Magistratura məRKƏZİ



Yüklə 1,34 Mb.
səhifə14/40
tarix28.12.2021
ölçüsü1,34 Mb.
#17019
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   40
Birja

Ölkə

Əsas bina

Bazar dəyəri (mlr.$)

Aylıq ticarət həcmi (mlr.$)

1

Nyu-York F/B

ABŞ

Nyu-York

19,223

1,520

2

NASDAQ

ABŞ

Nyu-York

6,831

1,183

3

London F/B

B.Britaniya

London

6,187

165

4

Tokiyo Birjası

Yaponiya

Takio

4,485

402

5

Şanxay F/B

Çin

Şanxay

3,986

1,278

6

Honk Konq F/B

Honk Konq

Honk Konq

3,325

155

7

Euronext

Avropa Birliyi

Amsterdam
Brusel
Lisabon
London
Paris

3,321

184

8

Şenzen F/B

Çin

Şenzen

2,285

800

9

TMX Group

Kanada

Toronto

1,939

120

10

Deutsche Börse

Almaniya

Frankfurt

1,762

142

11

Bombey F/B

Hindistan

Mumbai

1,682

11.8

12

Hindistan Milli F/B

Hindistan

Mumbai

1,642

62.2

13

SIX Swiss Birjası

İsveçrə

Zürix

1,516

126

14

Avstarilaya Qiymetli Kağızlar Birjası

Avstraliya

Sidney

1,272

55.8

15

Koreya Birjası

C.Koreya

Seul

1,251

136


Mənbə: Wikipedia
Avropada (Antverpen, London, Lion, Tuluza və s.) ilk əmtəə birjaları XVI əsrdə meydana gəlmişdir. Məsələn, 1553-ci ildə əsası qoyulmuş Antverpen birjasının öz daimi yeri və girişində bir yazı var idi ki, “In usum negotiatorum cujuscunque natio­nis as linguae” mənası “bütün xalqların və dillərin ticarət insanları üçün” demək idi.

Əgər Qərbi Avropada birjalar işgüzar dairələrin azad təşəbbüsünün nəticəsi idisə, Rusiyada o, 1705-ci ildə Hollandiyada olarkən birjanın fəaliyyəti ilə tanış olmuş I Pyotrun fərmanına əsasən yaradılmışdır

Xüsusi birjalar üçün daha dar ixtisaslaşma xarakterikdir. Belə birjalara London metal birjası (əlvan metallar - mis, alüminium, nikel, qalay, qurğuşun, sink), Nyu-Yorkda «Komeks» (qiymətli və əlvan metallar qrupu: qızıl, gümüş, mis, alüminium) aiddir. Nyu-York kofe, şəkər və kakao birjası, Nyu-York əmtəə birjası (neft, dizel yanacağı, benzin, propan, həmçinin platin və palladium), Nyu-York pambıq birjası (pambıq, portağal şirəsi konsentratı) Minneapolisdəki (ABŞ) kənd təsərrüfatı mal­larının əmtəə birjası, Paris beynəlxalq birjası MATİF. [38, s.317]

Birja ticarət mərkəzləri aşağıdakı şəhərlərdir:



  • Pambıq - İsgəndəriyyə, San-Paulu, Mumbay, Sidney;

  • Düyü - Milan, Amsterdam, Rotterdam;

  • Yun - Sidney, Melburn, Antverpen, Rube (Fransa);

  • Cut – Kəlküttə, Karaçi;

  • Qəhvə - Paris, Amsterdam, Rotterdam, Havr, Hamburq.

Əməliyyatların, funksiyalarının oxşarlığına baxmayaraq əslində bu birjalar ox­şar deyillər. Fərqlər birjanın yaranması və inkişaf tarixi və mövcud milli qanun­veri­cilik ilə şərtlənir. Birjaların əksəriyyəti birjaların qeydə alındığı yerdə fiziki və hü­quqi şəxslərin könüllü birliyi xarakterinə malikdi. Təşkilati-hüquqi statusu bir qayda olaraq - qapalı tipli səhmdar cəmiyyətidir. Birjalar beynəlxalq bazar olduğun­dan xarici kapital burada böyük rol oynayır. Məsələn, London birjasında edilən alqı-satqı qeyri-ingilis firmalarına məxsusdur. Bir çox iri şirkətlər bir neçə birjanın üzvüdürlər. Məsələn, «Моkatta», «Serro» «Billiten», «Şerson Leman» və digərləri eyni zaman­da Nyu-Yorkdakı («Коmeks») və Londondakı (LBM) birjaların üzvlə­ridir­lər.

Birja nizamnaməsi birja üzvlərinin fərqli statusunu nəzərdə tutur. Məsələn, 1990-ci ilin mart ayına olan vəziyyətə görə LBM-də qeydə alınmış: 19 şirkət üzvü 36 yerə malik idisə, 60 assosiativ üzv zəncirdən kənarda alqı-satqı hüququna malik idi. Məsələn, Çikaqo ticarət birjasında GIM (Government Instruments Market) statuslu üzvlər qiymətli kağızlarla fyuçers əməliyyatlarını həyat keçirə bilərlər. Bu birjanın IDEM (Index, Debt & Energy Market) statuslu üzvləri fyuçers müqavilələri, borc öhdəlikləri və qiymətli metallar üzrə üstünlüklərdən faydalanırlar. Birjanın COM (Commodity Options Market) statuslu üzvləri əmtəə birjasında təqdim edilən siyahı opsionu üzrə müqavilələr üzrə ticarət aparmaq hüququna malikdirlər.

Birjaların ali idarəetmə orqanı (ümumi yığıncaqdan sonra təsisçi üzvlər) xüsusi seçkili orqandır ki, (direktorlar şurası, idarəetmə şurası) oraya komitələr, icraçı direk­siyasa, muzdlu işçilər daxildirlər. Nyu-York əmtəə birjasının “Komeks” idarəedilmə sxemi şəkil 1-də verilib.

Ş
əkil 1. Əmtəə birjasının “Komeks” idarəetmə strukturu (Nyu-York).

Beynəlxalq əmtəə birjaları dünya ticarətində aşağıdakı əsas funksiyaları yerinə yetirirlər:

1. Gündəlik malın qiymətinin müəyyən edilməsi. Hərracların nəticələri dərhal bütün dünyada məlum olur.

Birjalarda dünyanın ən iri firmaların maraqları əks olunduğundan satış nəticələri tələb və təklifin nisbətini əks etdirir. Məsələn, bütün dünyada istehsal olunan 70% misin qiyməti London birjasının rəsmi qiymətlərinə əsasən satılır.

Beləliklə, beynəlxalq birjalarda formalaşmış qiymət konkret mala tələb və təklifin nisbəti arasındakı münasibətlərin göstəricisidir.

2. Heclənmə. Bu gələcəkdə satılacaq və alınacaq malların qiymətlərinin sığorta formasıdır. Heclənmə artıq yüz ildir ki, birjanın ən ilk funksiyalarından biridir. Məsələn, LBM-nin heclənməsi əməliyyatları birjanın 1877-ci ildə yarandığı gündən bəri həyata keçirilir.

3. Malın (müqavilə üzrə öhdəliklərin icrasının təminatı) göndərilməsinə zəma­nət. Real malın göndərilməsinə zəmanət verilməsi, birjada satılan və alınan malın sayının kifayət qədər olması, birjanın mövcud olan anbarlarında olması ilə təmin olunur. Məsələn, LBM-in yeddi anbarı Birləşmiş Krallığın ərazisində, on anbar - Avropada (Rotterdam, Genuya, Hamburq, Antverpen və s), yeddi anbar Uzaq Şərqdə (Yaponiya, Sinqapur) yerləşir. Birjada bağlanmış müqavilələr (fyuçerslər və s.) üzrə öhdəliklərin icrasının təminatı, hesablaşmaların xüsusi sistemi dövlət orqanları tərəfindən birjaların fəaliyyətinə nəzarət ilə təmin olunur.

4. Dünya ticarətində çox mühüm əhəmiyyət daşıyan konkret mallarla əməliy­yatların yerinə yetirməsilə yanaşı, birjanın bazar iqtisadiyyatı institut kimi bazar münasibətlərinin iştirakçıları üçün aşağıdakı imkanları yaradır:

Qiymətlərin (möhtəkir əməliyyatları) fərqi ilə oyun. Bu növ əməliyyatlar real malın (möhtəkirlər fyüçers ticarət zamanı mühüm rol oynayırlar, bazarın likvidliyini artırir və hecerlərə kömək edərək qiymət risklərini öz üzərlərinə götürürlər) alınması və ya çatdırılması məqsədini güdmür.

Kapitalın əmtəəyə investisiya olunması. Bir çox firmalar (xüsusilə, maliyyə, investisiya və s.) öz pullarını inflyasiyadan qorumaq üçün əmtəəni hissə-hissə alırlar. Bu isə qiymət artımı zamanı ənənəvi kapital bazarından fərqli olaraq nəinki onları inflyasiyadan qoruyur, hətta daha sərfəli gəlir əldə etməyə kömək edir.




Yüklə 1,34 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   40




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin