Mahalla va oila

Muloqot jarayonida fikr almashinish. 
Muloqot jarayonida, suhbatdashlarning biri ikkinchisiga biron-bir 
ma’lumotni uzatish uchun, avvalo unda “firk” paydo bo‘ladi, so‘ng u o‘z fikrini 
ma’lum bir “belgilar tizimi”da ichki nutqqa aylantirib, tashqi nuqt orqali 
ro‘parasida turgan odamga uzatadi. U ham shu tashqi nutqda 
ifodalanganlarni ichki nutqi orqali “firk”ga aylantiradi. Shu jarayonda ular 
o‘rtasida “fikr”ni nutqqa kodlashtirish” va “nutqni fikrga dekodlashtirish” 
jarayonlari kechadi. Bu jarayonda ular nutqning yuqorida keltirib o‘tilgan 
tuzilishi, funksiyalari, vositalari, shakllari, jihatlaridan foydalanadilar. Agar, 

---

94
kodlashtirish va dekodlashtirish jarayonlari bir xil kechgudek bo‘lsa, bir 
tomonda paydo bo‘lgan “fikr”, ikkinchi tomonda ham yuzaga keladi va ular 
o‘rtasida o‘zaro tushunish amalga oshadi. Afsuski, kodlashtirish va 
dekodlashtirish jarayonlari hamma vaqt ham va hamma odamlarda ham bir 
xilda kechavermaydi. Chunki bunga juda ko‘p omillar ta’sir qiladi. Oqibatda bir 
tomonda paydo bo‘lgan fikr ikkinchi tomonda shundayligicha yuzaga 
kelmasligi mumkin.
Masalan, atoqli adib, 
Abdulla Qahhor iborasi bilan aytilgan: 
“Sen 
ahmoq odam emassan!” 
– degan gapni olsak
5
.
Bunda urg‘ining qanday 
berilishi yoki tinish belgisining qayerga qo‘yilishiga qarab fikr butunlay teskari 
tomonga o‘zgarib ketishi mumkin. Demak, oiladagi o‘zaro muloqotni tashkil 
etishda ham o‘ta ehtiyotkor bo‘lish lozim. Birgina urg‘uni boshqacharoq idrok 
etish, pauzani ortiqroq yoki kamroq qilish, sheva, nutq ohanggi, tembri, tempi 
ham hal qiluvchi bo‘lib qolishi mumkin.
Muloqot texnikasi 
Juftlarni o‘zaro munosabatlarining sifati, ular foydalanadigan