MahirəNərimanqızı

www.elmler.net

 - 

Virtual İnternet R

esurs M

ərkəzi

 

 

Ümumi psixologiya. Psixologiya 

22 

Uzun  müddət  psixologiyanın  predmeti  ruh  olmuĢdur. 

Lakin  müxtəlif  dövrlərdə  ruh  anlayıĢı  müxtəlif  məzmun, 

mahiyyət  kəsb  etmiĢdir.  «Ruhi  aləm»  anlayıĢının  əmələ 

gəlməsi  ibtidai  insanların  animistik  görüĢləri  ilə  əlaqədardır. 

Ġbtidai  insanların  təsəvvürlərində  ruh  bədəndən  aydın  surətdə 

ayrılmır.  Bu  təsəvvürlər  həyat  fəaliyyəti  və  Ģüur,  o  cümlədən 

yuxu, ölüm, ürəkkeçmə və s. hadisələrin elməqədərki, primitiv 

– materialist Ģərhi nəticəsində əmələ gəlmiĢdi. Belə hadisələrin 

səbəbini  izah  etməkdə  çətinlik  çəkən  ibtidai  insanlar  onların 

bilavasitə qavranılan zahiri cəhətlərini onun əsl mahiyyəti kimi 

qəbul  edirlər.  Qədim  insanlara  görə  insanın  ruhu  –  onun 

bənzəridir.  Onun  tələbatı  və  adətləri,  mövcudluq  Ģəraiti  canlı 

insanlarda olduğu kimidir.  

Bununla  yanaĢı,  hesab  edilirdi  ki,  ruhun  baĢlıca 

funksiyası  bədəni  fəallaĢdırmaqdır.  Qədim  dövrün  alimləri  – 

psixoloqlar  hesab  edirdilər  ki,  bədən  ətalətdə  olan  kütlədir  və 

onu  məhz  ruh  hərəkətə  gətirir.  Ruh  yalnız  fəallıq  üçün  enerji 

vermir, eyni zamanda onu istiqamətləndirir, insanın davranıĢını 

tənzim edir.  

Tədricən  ruhun  funksiyasına  idrak  da  əlavə  olundu. 

Beləliklə,  fəallığın  mənbəyi  kimi  idrak,  onun  mərhələləri 

psixoloji tədqiqatların mühüm məsələlərinə çevrildi. 

Orta  əsrlərdə  ruhun  öyrənilməsi  ilə  bağlı  dini 

nəzəriyyələr meydana çıxdı və elmi araĢdırmaları sıxıĢdırmağa 

baĢladı.  Buna  görə  də  formal  olaraq  psixologiyanın  predmeti 

dəyiĢmədi,  bədənin  fəallığının  növləri,  idrakın  xüsusiyyətləri, 

ilk növbədə hissi idrak tədqiq olunurdu. Tənzimedici funksiya, 

iradi  davranıĢ,  məntiqi  təfəkkür  və  s.  ilahi  iradə,  allaha  inam 

kimi təqdim olunmağa baĢlandı. 

Lakin  dini  ideologiya  real  aləmə  neqativ  münasibət 

formalaĢdırmıĢdı, haqq-təalaya qovuĢmaq istəyən insandan özü 

---