MahirəNərimanqızı

www.elmler.net

 - 

Virtual İnternet R

esurs M

ərkəzi

 

              Ümumi psixologiya. Psixologiya

 

292 

292 

müddətli  motivlərin  olması  böyük  əhəmiyyətə  malikdir.  Bu 

halda  özünütərbiyə  ilə  məĢğul  olmaq,  baĢqa  sözlə,  insanın 

daim özünütəkmilləĢdirməyə, daha yüksək insani keyfiyyətlər 

qazanmağa  çalıĢması  Ģəxsiyyətin  ayrılmaz  xüsusiyyətinə 

çevrilə bilər.  

ġəxsiyyətin  inkiĢafı  və  özünütərbiyə.  ġəxsiyyətin 

formalaĢması  və  inkiĢafı  mürəkkəb  və  uzunmüddətli  pro-

sesdir. Burada xarici təsirlər və daxili güc bir-birilə qarĢılıqlı 

təsirdə olmaqla, inkiĢaf mərhələsindən asılı olaraq öz rollarını 

dəyiĢirlər.  

Məsələn,  uĢaq  yaĢlarında  ən  çox  Ģəxsiyyətin  forma-

laĢmasının xarici təsirlərdən asılılığı özünü göstərir. Tədricən 

Ģəxsiyyət müstəqillik təĢkil etdikcə inkiĢafda xarici təsirlərin, 

birinci  növbədə  tərbiyənin  təsirinin  tədricən  özünütərbiyənin 

təsiri ilə əvəz olunması baĢ verir.  

Özünütərbiyə Ģəxsiyyətin müəyyən inkiĢaf mərhələsində 

meydana  gəlir  və  onun  inkĢafına  təsir  göstərir.  Fərd  həyat 

prosesində özünü və baĢqalarını dərk edir, ətrafdakıların tələbi 

ilə  öz  Ģəxsi  imkanlarını  uyğunlaĢdırmağa  öyrənir.  Tərbiyə 

prosesində  Ģəxsiyyətin  əxlaqi  əsası  qoyulur,  əxlaqi  təsəv-

vürləri,  anlayıĢları,  inamları,  adətləri  və  son  nəticədə  hal-

hazırdakı davranıĢını tənzim edən və gələcək həyat planlarını 

müəyyənləĢdirməyə  imkan  verən  əxlaqi  idealları  formalaĢır. 

Beləliklə  də,  Ģəxsiyyət  inkiĢaf  etdikcə  özünütərbiyə  daha 

böyük  rol  oynamağa,  daha  aydın  və  səmərəli  Ģəkildə  özünü 

göstərməyə  baĢlayır.  Deməli,  özünütərbiyə  Ģəxsiyyətin  həyat 

Ģəraiti  və  tərbiyə  ilə  Ģərtlənən  əxlaqi  -  psixoloji  yetginliyinin 

müəyyən səviyyəsində özünə yer edir.  

Psixoloqların  apardıqları  tədqiqatlar  göstərmiĢdir  ki, 

özünütərbiyə  tələbatı  aydın  Ģəkildə  özünü  yeniyetməlik 

dövründə  göstərməyə  baĢlayır  (xüsusilə  VI-VIII  siniflərdə). 

Əlbəttə,  özünütərbiyənin  ünsürləri  kiçik  məktəb  yaĢı 

dövründə, ola bilsin ki, böyük bağça yaĢlı uĢaqlarda da özünü 

göstərə  bilər.  Lakin,  Ģüurlu,  planlı  iĢ  kimi  o,  ilk  dəfə  olaraq 

yeniyetməlik dövründə təzahür edir. Yeniyetmələr bağça yaĢlı 

---