MahirəNərimanqızı

www.elmler.net

 - 

Virtual İnternet R

esurs M

ərkəzi

 

Ümumi psixologiya.

 

Psixologiya

 

 

297 

297 

297 

297 

297 

297 

297 

297 

297 

beynəlmiləlçilik,  humanizm,  borc,  məsuliyyət,  yoldaĢlıq,  vicdan  və  s. 

kimi  əxlaqi  hisslərin  formalaĢmasına  müsbət  təsir  göstərir.  Adətən, 

əxlaqi hisslərin, eləcə də əxlaqi inamın yaranmasına nail olmaq, həmin 

keyfiyyətləri  tərbiyə  etmək  üçün  onların  Ģagirdlər  tərəfindən  fəaliyyət 

prosesində  mənimsənilməsi  və  keçirilməsi  tələb  olunur.  Əgər  Ģagird 

heç olmazsa bircə dəfə  yerinə yetirdiyi əxlaqi hərəkətdən razılıq hissi 

keçirərsə, sonradan bir daha həmin hissi halı keçirməyə  can atacaqdır. 

Məhz  buna  görə  də  müsbət  əxlaqi  hissləri  tərbiyə  etmək  üçün  elə 

situasiya  yaratmaq  lazımdır  ki,  Ģagird  qüvvətli  müsbət  nümunə  ilə 

qarĢılaĢsın,  həmin  prosesdə  iĢtirak  etsin  və  müvafiq  hisslər  keçirə 

bilsin.  Bu  zaman  Ģagird  öz  inam  və  idealı  mövqeyindən  çıxıĢ  edərək  

özünü və bütün ətrafdakıları qiymətləndirməyə baĢlayır. 

Adətən,  yüksək  əxlaqi  keyfiyyətlər  insanların  cəmiyyətin 

məqsədləri  ilə  müəyyən  edilən  praktik  fəaliyyətlərində  formalaĢır. 

Fəaliyyət  prosesində  cəmiyyətin  nümunələri,  idealları  təĢəkkül  tapır. 

Yuxarıda  qeyd  etdiyimiz  kimi,  fəaliyyətin  düzgün  seçilməsi,  müvafiq 

yaĢ  dövrünə  uyğunluğu,  düzgün  təĢkili  və  tərbiyələndirici  istiqaməti 

həlledici  əhəmiyyətə  malikdir.  Lakin  burada  bir  cəhəti  də  unutmaq, 

nəzərə almamaq olmaz. O da tərbiyə edən və tərbiyə olunanın qarĢılıqlı 

münasibətlərinin  xarakterindən  ibarətdir.Burada  tərbiyəçinin  tərbiyə 

olunana  münasibəti  güclü  xarici  təsir  qüvvəsi  kimi  özünü  göstərir. 

ġagirdin xarici təsirlə daxili aləminin qarĢılıqlı əlaqəsini, ona göstərilən 

xarici təsirə Ģəxsi  münasibətinin xarakteri burada mühüm rol oynayır. 

Ona  görə  də  Ģagirdin  Ģəxsi  təcrübəsi  böyüklərin  ondan  tələb  etdiyi 

əxlaq  normalarına  zidd  olarsa,  Ģagird  bu  tələbləri  formal  olaraq 

mənimsəyər, ona yalnız müvafiq Ģəraitdə – böyüklərin nəzarəti zamanı 

əməl  edər.  Təcrübə  göstərir  ki,  qarĢılıqlı  təsir  düzgün  qurulmadıqda, 

qeyri-uyğun rəhbərlik stili tətbiq olunduqda bəzən uĢaqlar tərbiyəçinin 

tələblərinə  formal  Ģəkildə  də  tabe  olmur,  özünü  ona  qarĢı  qoyur,  öz 

Ģəxsi əqidəsində qalır. Belə olduqda,  adətən, uĢaq kollektivdən ayrılır, 

özünə məktəbdənkənar yoldaĢlıq mühiti – referent qrup seçir.  

Normal  Ģəraitdə  belə  Ģagirdlərin  tərbiyəçinin  tələblərini 

mənimsəməsi, həmin tələblərin onun öz tələblərinə çevrilməsi birdən-

birə baĢ vermir, bir sıra mərhələlər keçir. Ġlk dövrdə Ģagird həmin tələbi 

xarici, məcburi tələb kimi qəbul etməli olur. Sonra Ģagird həmin tələbi 

könüllü  olaraq  qəbul  edir,  öz  vəzifəsini,  borcunu  dərk  edir.  Son 

mərhələdə  kənardan  verilən  əxlaqi  tələb  Ģagirdin  özünün  Ģəxsi,  daxili 

tələbinə çevrilir, özünə qarĢı həqiqi tələbkarlıq meydana gəlir.