MahirəNərimanqızı

www.elmler.net
 - 
Virtual İnternet Resurs Mərkəzi
 
Ümumi psixologiya. Psixologiya
16 
16 
arasındakı kontrastı, təsir etmə müddətini, həmçinin 
qıcıqlandırıcıların yeniliyi və qeyri-adiliyini, Ģəraitin kəskin 
dəyiĢməsini və s. aid etmək olar. 
Qeyri-ixtiyari diqqətə səbəb olan digər amillərə isə biz 
insanın maraq və tələbatlarına, onun daxili vəziyyətinə üyğun 
gələn qıcıqlandırıcıları aid edə bilərik. Qeyri-ixtiyari diqqətin 
fizioloji mexanizmi Ġ.P.Pavlovun qeyd etdiyi bələdləĢmə 
refleksidir. O hər bir yeni stimula qarĢı insanın reaksiyası kimi 
təzahür edərək, hiss üzvlərini yeni obyektin qavranılmasına 
hazırlayır. 
Qeyri-ixtiyari diqqətdən fərqli olaraq 
ixtiyari diqqət
insanın Ģüurlu məqsədi ilə bağlıdır. Onu bəzən iradi, aktiv 
diqqət də adlandırırlar. L.S.Vıqotski qeyd edirdi ki, ixtiyari 
diqqət vasitəli prosesdir, yəni o müxtəlif vasitələrin: iĢarə, 
nitqin və qarĢıya qoyulmuĢ məqsədin vasitəsilə həyata 
keçirilir. 
Ontoqenezdə də ixtiyari diqqətin inkiĢafını izləsək, 
görərik ki, bu proses tədricən baĢ vermiĢdir. YaĢlılar uĢağın 
diqqətini sözlü təlimat vasitəsilə lazım olan obyektə 
yönəldirlər, onun qarĢısında məqsəd qoyaraq uĢağın 
fəaliyyətini təĢkil edirlər. Sonra isə uĢaq özü müstəqil Ģəkildə 
qarĢısına məqsəd qoymaq bacarığına yiyələnir. Fizioloji 
səviyyədə ixtiyari diqqətin tənzim olunmasında beynin alın 
payı iĢtirak edir. 
Diqqətin digər növü isə N.F.Dobrinin tərəfindən 
ixtii
yaridən sonrakı diqqət
adlandırılmıĢdır. Diqqətin bu növü 
ixtiyari diqqət kimi əvvəlcə məqsədyönlü xarakter daĢıyır və 
iradi cəhd tələb edir, lakin sonra fəaliyyətin məzmunu insan 
üçün o qədər böyük maraq kəsb edir ki, artıq iradi cəhd tələb 
olunmur. 
Məhz buna görə də həmin diqqəti ixtiyari diqqət 
adlandırmaq olmur. Çünki bu zaman psixi fəaliyyət iradi 
cəhdlə baĢlasa da sonradan bu cür iradi cəhd göstərilmədən 
davam etdirilir. Onu qeyri-ixtiyari diqqət adlandırmaq da 
mümkün deyildir. Çünki bu iĢə iradi cəhdlə baĢlanılmıĢdır. 

---