MahirəNərimanqızı

www.elmler.net
 - 
Virtual İnternet Resurs Mərkəzi
 
Ümumi psixologiya. Psixologiya
172 
172 
edildiyi daxili psixi (psixofizioloji) funksiyaların məcmuunu 
nəzərdə tutur. ġəxsiyyətin münasibətini – təbiətə, cəmiyyətə, 
mənəvi dəyərlərə münasibətlərinin cəmini isə o “ekzo-
psixika”ya aid etməyi təklif edir. ġəxsiyyətin yetkinliyinin 
müxtəlif dərəcələrini nəzərdən keçirərək Lazurski onları üç: 
aĢağı, orta yüksək (ali) səviyyələrə ayırır. Səviyyələr arasında 
fərqin əs.gasını o endopsixikadan ekzopsixikaya keçiddə 
görür. 
AĢağı səviyyənin nümayəndələrini Lazurski aĢağıdakı 
tiplərə bölür: “dərrakəli”, “tez qızıĢan”, “fəal”. Ehtimal ki, 
burada təsnifat müəyyən Ģəxslərin necə hərəkət etdikləri və 
necə yaĢadıqlarının əlamətlərinə görə aparılır. Müəllif ali 
səviyyəyə insanları aparıcı fəaliyyət növlərində iĢtirakına görə 
müəyyən edir. Ali səviyyəyə aid olan Ģəxsiyyətlər nəyə əsl 
meylləri olduqlarını (məsələn, “biliyə”, “gözəlliyə”, “altu-
rizmə”) tez müəyyən edirlər. 
Beləliklə, demək olar ki, aĢağı səviyyədən ali səviyyəyə 
keçərkən A.F.Lazurski insan Ģəxsiyyətinin xarakter əlamət-
lərini Ģəxsiyyətin xüsusiyyətləri ilə əvəz edir. 

---

www.elmler.net
 - 
Virtual İnternet Resurs Mərkəzi
 
Ümumi psixologiya.
 
Psixologiya
173 
173 
173 
173 
173 
173 
173 
173 
173 
V 16.5. Xarakterin formalaĢmasının Ģərtləri 
 
Ġnsanın xarakteri adətən sosial amillərin təsiri 
altında formalaĢır. Xarakterin formalaĢması problemini 
nəzərdən keçirərkən onun eyni zamanda həm sabit, həm də 
dəyiĢkən olması prinsipini tətbiq etmək lazımdır. Bundan 
baĢqa, Ģəxsiyyətin ən vacib xüsusiyyətlərindən biri olan 
xarakter – ictimai tarixi bir kateqoriyadır, ona görə də insanın 
xarakterinin formalaĢmasından danıĢarkən həmiĢə sosial 
Ģərtlərin təsirini nəzərdə tutmaq lazımdır. Ġnsanın xarakterinin 
formalaĢmasına sosial mühitin təsiri hər Ģeydən əvvəl müxtəlif 
ictimai formasiyalarda tipik xarakterlərin müqayisəsi ilə sübut 
edilir. Kiçik qrupların psixologiyası onun üzvlərinin 
xarakterlərinin 
formalaĢmasında 
böyük 
rol 
oynayır.
Xarakterin formalaĢmasına eyni zamanda bioloji Ģərtlər də 
təsir edir. Ancaq, xarakterin formalaĢmasına irsi təsirin 
əhəmiyyətli roluna isnad edərkən çox ehtiyatlı olmaq 
lazımdır. A.N.Leontyevin sözlərilə desək, bioloji irsilik 
əhəmiyyətsiz sayılmır, ancaq mənimsəmə prosesi ilə 
müqayisədə o asılı vəziyyətdə olur. 
Xarakterin əlamətlərində cinsi və psixi fərqlərin prob-
leminin həlli üçün bir çox tədqiqatlar aparılmıĢ, hətta kiĢilik-
qadınlığın müəyyənləĢdirilməsi üçün xüsusi testlər də iĢlənib 
hazırlanmıĢdır. ġəxsiyyətin xüsusiyyətlərində cinsi fərqlər 
ortaya çıxıb. Məsələn, kiĢilər daha özünə güvənən, aqressiv, 
inadkar və cəsarətlidirlər, xasiyyət, danıĢıq və hisslərində daha 
çox kobuddurlar. Qadınlar isə daha çox həssas, utancaq, 
xeyirxah və emosionaldırlar. 
Xarakterin formalaĢmasının bioloji Ģərtlərindən danı-
Ģarkən fiziki tərbiyənin böyük əhəmiyyətini qeyd etmək 
lazımdır. 
Ġdmançıların 
xarakterində 
iradəlilik 
xüsusiyyətlərinin tərbiyəsinə həsr olunmuĢ bir çox əsərlər 
mövcuddur. Daha ümumiləĢdirilmiĢ formada bu problem 

---