MahirəNərimanqızı

www.elmler.net
 - 
Virtual İnternet Resurs Mərkəzi
 
Ümumi psixologiya. Psixologiya 
66 
tədricən duyğular yaranmıĢdır. 
Psixikanın filogenezdə inkiĢafı əksetdirmənin 
tropizm, 
instinktiv, həyatda qazanılan və intellektual 
davranıĢ 
formalarında təzahür etmiĢdir. Elementar qıcıqlanma sadə, 
birhüceyrəli orqanizmlərdə özünü göstərir və onların mühüm 
təsirinə hərəkətlə cavab verirlər. Mühit canlı orqanizmə bioloji 
təsir göstərə bilər ki, bunun nəticəsində həmin orqanizmin 
protoplazmasının xassəsi dəyiĢir. 
Bioloji amillərə özünəməxsus cavab vermək üsulları 
tropizmlər və ya taksislər
adlanır.
Tropizmlərin 
aĢağıdakı 
növlərini 
fərqləndirirlər
: 
fototropizm 
- canlı orqanizmin iĢığın təsiri ilə hərəkət etmə 
meyli; 
termotropizm 
- iĢığın təsiri ilə hərəkətetmə meyli
; 
xemotropizm 
- müəyyən fiziki-kimyəvi mühiti seçməyə meyli
;
topotropizm 
- mexaniki qıcıqlandırıcıların təsir ilə hərəkət etmə 
meyli və s. 
Canlılarda psixikanın təĢəkkül tapması onların mühitə 
uyğunlaĢa bilmələri ilə bağlı olan dəyiĢikliklərdən yaranır. 
Yəni canlının xarici mühitin təsirinə uyğun davranıĢını 
meydana çıxır. Onların mühitə uyğunlaĢması anatomik 
dəyiĢikliklərə səbəb olmur, sadəcə olaraq onun davranıĢı 
dəyiĢir. 
Bir çox canlıların davranıĢı 
instinktiv
davranıĢdır və təbii 
tələbatdan doğur. 
Mühitin müəyyən şəraitinə, təsirinə qarşı 
mürəkkəb anadangəlmə reaksiya forması instinktlər adlanır. 
Ġnstinktiv davranıĢ müəyyən bir növün hamısı üçün 
xarakterik olan anadangəlmə davranıĢdır. Bir çox alimlər hesab 
edirlər ki, instinktlər dəyiĢməzdir və canlıların fərdi qaydada 
mühitə uyğunlaĢması prosesində dəyiĢməz qalır. Lakin belə 
yanaĢma səhvdir. Ġ.P. Pavlov göstərir ki, canlıların inkiĢafının 
bütün dövrlərində fərdi uyğunlaĢma olmuĢdur. Bu canlıların 
(məsələn, bağırsaqboĢluqlarda) həyat prosesində ayrı-ayrı 
fərdlərdə müvəqqəti əlaqələr – Ģərti reflekslər yaranır. Məsələn, 
kağız parçasını aktiniyaya yaxınlaĢdırsaq onu tutub udar, lakin 

---