MahirəNərimanqızı

Ġnstiktiv davranıĢ
– mühitin müəyyən Ģəraitinə, təsirinə 
qarĢı anadangəlmə reaksiya forması kimi. 
Heyvanlarda vərdiĢlər 
həyatda qazanılan
davranıĢ
forması 
kimi. 
Heyvanlarda intellektual
davranıĢ forması və onun 
xüsusiyyətləri. 
 
Psixikanın filogenezdə inkiĢafı 
Psixikanın yaranma və inkiĢafının öyrənilməsi 
tarixindən. 
Psixikanın yaranması və inkiĢafının öyrənilməsi 
təbiət elmlərinin, o cümlədən psixologiyanın qarĢısında duran 
mürəkkəb, mühüm vəzifələrdən olmuĢdur. Hələ eramızdan 
əvvəl psixikanın (ruh) yaranması, mahiyyəti ilə bağlı iki fərqli 

---

www.elmler.net
 - 
Virtual İnternet Resurs Mərkəzi
 
Ümumi psixologiya. Psixologiya 
65 
dünyagörüĢü: idealist və materialist dünyagörüĢü barədə 
fikirlər irəli sürmüĢdülər. Ġdealistlər hesab edirdilər ki, psixika 
(ruh) bədəndən asılı olmayaraq mövcuddur və materiyadan 
əvvəl yaranmıĢdır. Materialistlərə görə isə materiya obyektiv 
gerçəklikdir, bizim Ģüurumuzdan asılı olmayaraq mövcuddur 
və daim dəyiĢir, hərəkətdə olur, inkiĢaf edir. Psixika yüksək 
surətdə təĢəkkül tapmıĢ materiyanın məhsuludur.
 
Psixologiya elminin baĢlıca vəzifələrindən biri də insan 
psixikasını öyrənməklə bağlıdır. Lakin insan psixikasının 
təbiətini öyrənmək üçün ilk növbədə pasixikanın necə 
yaranmasını, canlıların bioloji təkamülü nəticəsində onun necə 
inkiĢaf etdiyini və insanlarda necə yeni məzmun kəsb etdiyini 
müəyyənləĢdirmək lazımdır. 
Daha vacib məsələlərdən biri də insan psixikasının tarixi 
inkiĢafının öyrənilməsi ilə bağlıdır.
Müasir insanların psixi xüsusiyyətləri heç də insan 
psixikası üçün əbədi olan bir keyfiyyət deyildir. Onlar ictimai 
mühitin, Ģəraitin inkiĢafı nəticəsində dəyiĢir. Sosial-iqtisadi 
Ģərait insan psixikasında əvvəlkilərdən fərqli yeni keyfiyyətlər 
yaradır. Yəni insan psixikası əbədi, dəyiĢməz olaraq qalmır. 
Ġstənilən konkret tarixi Ģəraitdə insan psixikasının bəzi 
xüsusiyyətləri inkiĢaf edir, Ģəraitlə ziddiyyət təĢkil edənlər isə 
sanki «dondurulur». 
Cansız, qeyri-üzvü materiyadan baĢlamıĢ ən ali 
mürəkkəb materiya olan insan beyninə qədər hər cür materiya 
maddi aləmin ümumi keyfiyyəti olan inikas (əksetdirmə), 
baĢqa sözlə, təsirə cavab vermə qabiliyyətinə malikdir. Ġnikasın 
forması materiyanın varlıq formasından asılıdır. 
Cansız maieriyada baĢ verən keyfiyyət dəyiĢikliklərinə 
əsasən canlı materiya yaranır və o, daha mürəkkəb xassəyə - 
qıcıqlanma xassəsinə malik olur. Bu xassə canlıların xarici 
təsirlərə fəal reaksiyalarına imkan verir. Qıcıqlanmanın inkiĢafı 
həyat Ģəraitinin mürəkkəbləĢməsi və orqanizmin anatomik 
quruluĢunun təkmilləĢməsi nəticəsində həssaslıq artmıĢ, 

---