MahirəNərimanqızı

) 
generalizasiya səviyyəsində keçirilmə;
b) fərqləndirmə 
səviyyəsində keçirilmə. 
1
 
Bu səviyyələrin ümumi mahiyyəti aĢagıdakından 
ibarətdir. Adətən, keçirilmə oxĢarlıq əlamətlərinə görə, 
1
 Щямзяйев М.Я.
Шаэирдлярин д
ü
зэ
ü
н йазы вярдишляриня йийялянмя 
х
ü
сусиййятляри. – Бакы, 1984. 

---

www.elmler.net
 - 
Virtual İnternet Resurs Mərkəzi
 
Ümumi psixologiya. Psixologiya 
91 
aparıldıgına görə buradakı ümumiləĢdirmənin rolu Ģübhəsizdir. 
Lakin ümumiləĢdirmə həmiĢə tələb olunan səviyyədə vaĢ 
vermir. 
Psixoloji tədqiqatlar artıq sübut etmiĢdir ki, bəzən 
aparılan ümumiləĢdirmələr oxĢar mühüm əlamətlərinə görə 
deyil, ikinci dərəcəli, formal əlamətlərə görə aparılır. Bu cür 
ümumiləĢdirmələr çox vaxt yanlıĢ xarakter daĢıyır. Bu cür 
ümumiləĢdirmələr psixoloji ədəbiyyatda 
generalizasiya
hadisəsi adlandırılmıĢdır. 
Təcrübə göstərir ki, generalizasiya hadisəsi çox vaxt 
müĢahidə etdiyimiz cisim və hadisələrin, mənimsədiyimiz 
faktların, məfhum və qaydaların xüsusiyyətlərilə bağlı olur. Bu 
xüsusiyyətlər isə həmiĢə səmərəli mənimsəmə imkanı yaratmır, 
bəzən səhv ümumiləĢdirmələrin meydana gəlməsinə Ģərait 
yaradır. Professor P.A.ġevaryov bu Ģəraiti belə xarakterizə 
edir: adətən, müəyyən hadisənin daimi xüsusiyyətləri iki qrupa 
(A və B qruplarına) ayrılır. Lakin bəzən elə hadisələrə də rast 
gəlirik ki, onlarda daimi A xüsusiyyəti oldugu halda, B 
xüsusiyyəti mövcud deyildir. Həmin hadisə yalnız müəyyən 
mərhələdə həm A, həm də B xüsusiyyətlərinə malik olur. Ona 
görə də Ģagirddə bu cür hadisələr üzrə yalnız A 
xüsusiyyətlərini dərk etməyə aid assosiasiya yaranır.
Hadisədə həm A həm də B xüsusiyyətləri olduqda Ģagird 
yalnız birinci xüsusiyyətə əsaslansa da bu cür assossasiyanın 
səhv olduğu meydana çıxmır. Lakin Ģagirdin yalnız A 
xüsusiyyətinə malik olan, ancaq B xüsusiyyəti olmayan
hadisələr rast gəldikdə də eyni yolla hərəkət etməsi, yalnız A 
xüsusiyytinə əsaslanması səhvə gətirib çıxarır. Deməli burada 
A xüsusiyyətinə əsaslanılır, B xüsusiyyətinin mövcud 
olunmasına fikir verilmir. Nəticədə səhvə yol verilmiĢ olur. 
Eyni hadisə ikinci və üçüncü dilin mənimsənilməsi 
prosesində də özünü göstərir. Ġkinci və üçüncü dili öyrənən 
adam həmin dil faktlarının əvvəlki dilə oxĢar bir əlamətinə 
istinad etdiyi (A əlamətinə) və burada ikinci əlamətin olub 

---