MahirəNərimanqızı

www.elmler.net

 - 

Virtual İnternet R

esurs M

ərkəzi

 

            Faiq Ələkbərov              Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə) 

119 

Bizcə,  1917-1920-ci  illərdə  Məmmədquluzadənin  əsər-

lərində milli ruh nisbətən önçə çıxmış, türklükdən türkçülüyə 

doğru  müəyyən  bir  istək  olmuşdur.  Ancaq  türkçülüyə  meyil 

əsaslı şəkildə olmadığı üçün o, milli aydın mövqeyini inkişaf 

etdirə  bilməmiş,  beynəlmiləlçiliyin  təsiri  altında  qalmışdır. 

Eyni  zamanda,  o,  bu  dövrdə  də  İslama  münasibətdə 

mövqeyini əsasən dəyişməmişdir. 

Ümumilikdə,  Məmmədquluzadənin  Rus-Avropa-Qərb 

mədəniyyətinə uyğun xətti jurnalın əməkdaşları arasında fikir 

ayrılıqlarına səbəb olmuş və onlardan bəziləri (Nemanzadə və 

b.)  buradan  uzaqlaşmış,  digərləri  (Qəmkusar,  Ordubadi)  bu 

yolda  onunla  sona  qədər  həmfkir  olmuşlar.  Məsələn, 

Məmmədquluzadədən  fərqli  olaraq  Ömər  Faiq  Nemanzadə 

yerli-yersiz  yalnız  müsəlman  din  xadimlərinin,  eyni  zamanda 

Ağaoğlu,  Hüseynzadə  kimi  mütərrəqqi  ruhlu  aydınlarımızın  

tənqidi  ilə  razılaşmamışdır.  Bunu  gizlətməyən  Nemanzadə 

açıq şəkildə yazırdı ki, İslam dinini ruhanilərin dilindən deyil, 

indiyə  qədər  pərdə  arxasında  qalan  dini  adət-ənənələrimizi, 

milli  mədəniyyətimizi,  eləcə  də  xilas  yolumuzu  göstərən 

Ə.Ağaoğlu kimi aydınlardan öyrənməliyik [165, 36-37].  

Nemanzadə  də  Ağaoğlu  kimi  hesab  edirdi  ki, 

müsəlmanlar  artıq  keçmiş  İslam  mədəniyyəti  ilə  öyünüb 

yerində  saymaqdansa,  zəmanə  ilə  ayaqlaşmalıdır.  Zəmanəyə 

görə  dəyişmək  hər  zaman  vacib  olmuşdur  ki,  bu  isə 

islamiyyətin  ilkin  mahiyyətinin  dəyişməsi  demək  deyildir. 

Ö.Faiqin  fikrincə,  indi  İslamın  əsil  mahiyyətini  dərk  etmək, 

onun dünyəvi elmlərlə bağlı cəhətlərini mənimsəmək vaxtıdır. 

Çünki  Quranın  özünün  də    böyük  qismi  dünyəvi  elmlərə 

aiddir:  «Bu  qəziyyələrdən  şu  nəticəyi  çıxarmaq  istəyirəm  ki, 

Quranı,  İslamı  bilmək,  Allahı  tanımaq,  kamil  insan  olmaq 

---