MahirəNərimanqızı

www.elmler.net

 - 

Virtual İnternet R

esurs M

ərkəzi

 

         

Faiq Ələkbərov              Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə)

 

176 

176 

Fikrimizcə,  bu  mərhələdə  Azərbaycan  türkçülüyü 

ideyasının  yaranmasında  və  formalaşmasında  ən  mühüm 

xidmətlər  isə  Məhəmməd  Əmin  Rəsulzadə  və  Nəsib  bəy 

Yusifbəyliyə  məxsusdur.  Bu  iki  böyük  idealist,  millətpərvər  və 

demokrat milli və müstəqil Azərbaycan ideyasının müəllifləridir. 

Doğrudur, bu məsələ ilə həm nəzəri, həm də təcrübi baxımdan 

M.Ə.Rəsulzadə daha çox uğraşmış, daha böyük mənəvi-ideoloji 

və  siyasi-fəlsəfi  irs  qoyub  getmişdir.  Xüsusilə,  Rəsulzadənin 

mənəvi-ideoloji  irsi  ilə  müqayisədə  N.Yusifbəylinin  bu  sahədə 

zəngin bir irsindən danışmaq mümkün deyildir.  

Bütün  bunlara  baxmayaraq,  Nəsib  bəy  Yusifbəylinin 

milli  və  müstəqil  Azərbaycan  ideyasının  müəlliflərindən  biri 

olması  da  danılmazdır.  Öncə  qeyd  edək  ki,  Nəsib  bəy  də 

M.Ə.Rəsulzadə,  Ü.Hacıbəyli  və  başqa  bir  çox  tanınmış 

ziyalılarımız  kimi,  ilk  dövrlərdə  sosial-demokratlara  meyil 

göstərmişdir.  Ancaq  çox  keçmir  ki,  N.Yusifbəyli  sosial-

demokrat təlimindən uzaqlaşaraq türkçülük, daha sonra onun bir 

qolu  olan  Azərbaycan  türkçülüyü  uğrunda  mübarizə  aparır. 

Nəsib  bəy  də  türkçülük  ideyasının  yaranmasında  və 

formalaşmasında  ilk  olaraq,  böyük  türkçülərdən  İsmayıl  bəy 

Qaspıralının  mühüm  rolu  olmuşdu  [134,  7-8].  Eyni  zamanda 

Yusifbəylidə  türkçülük  məfkurəsinin  yaranmasında  1908-1909-

cu illərdə Türkiyədə yaşaması və burada «Türk dərnəyi» üzvləri 

ilə birgə apardığı mübarizə də mühüm rol oynamışdır.  

1910-cu 

illərdən  etibarən  əsasən,  Azərbaycanda 

(Gəncədə)  yaşayan  N.Yusifbəyli  etnik-milli  türkçülüyün  əsas 

dava  adamlarından  biri  olmuşdu.  Məhz  bunun  nəticəsidir  ki, 

1917-ci  ilin  martında  yaranan  «Türk  ədəmi-mərkəziyyət» 

partiyasının  lideri  kimi  N.Yusifbəyli  Rusiyanı  federativ  şəkildə 

görmüş,  bu  federasiya  çərçivəsində  isə  Azərbaycanın 

---