Makroiqtisodiyot

Resurslami yetkazib beruvchilar 
o‘zlarining iqtisodiy resurslarini 
(kapital, tabiiy resurslar, ishchi kuchi) yuqori narxlarda sotish uchun
raqobatlashadilar. Ishlab chiqamvchilar va resurslami yetkazib beruvchilar 
o‘rtasidagi raqobat bozor munosabatlari rivojlangan, iqtisodiyot to’liq erkinlashgan 
sharoitda yorqin namoyon boiadi. Raqobat 
iste’molchilar o‘rtasida 
ham yuz 
beradi: ular tovarlami qulay va arzon narxlarda sotib olishga harakat qiladilar, 
ya’ni xari dorlar har bir sarflangan pul birligi evaziga ko‘proq naflilikka ega 
boiishga harakat qiladilar. Arzon va sifatli tovami sotib olish uchun kurashadilar. 
Shunday qilib, raqobat ko‘p qirrali iqtisodiy hodisa boiib, u bozoming barcha 
subyektlari o‘rtasidagi murakkab muno sabatlami ifodalaydi.
Raqobat - bozor subyektlari iqtisodiy manfaatlarining to‘qnashuvidan 
iborat boiib, ular o‘rtasidagi yuqori foyda va ko‘proq naflilikka ega boiish 
uchun kurashni anglatadi.■ 
I Bozor iqtisodiyoti sharoitida iqtisodiy jarayon, 
voqea va hodisalaming ikki tomonlama xususiyatga ega ekanligini e’tiborga olib 
raqobat munosabatlarining mazmunini yoritishda ham ikki tomonlama yondashuv, 
tahlil va sintez qilish usulini davom ettirgan holda quyidagi ko‘rinishda ifodalash
mumkin. 

---

6 
RAQOBAT MUXITIGA KURA BOZORLARNING 
XUSUSIYATLARI 
Raqobat kurashi ikki tomonlama: bir tomondan ishlab chiqamvchilar 
o‘rtasida, ikkinchi tomonidan esa iste’molchilar o‘rtasida sodir bo‘ladi. Bunda 
ishlab chiqamvchilar sarflangan xarajatlaming har bir birligi evaziga ko‘proq 
foyda olish maqsadida raqobatlashadilar. Mana shu foyda orqasidan quvish 
natijasida ular orasida tovarlami sotish doiralarini kengaytirish, qulay bozorlar, 
arzon xomashyo, energiya va arzon ishchi kuchi manbalariga erishish uchun
kurash boradi. O‘z navbatida xaridorlar, ya’ni iste’molchilar sarflagan har bir 
so‘m xarajati evaziga ko‘proq naflilikka ega bo‘lish uchun kurashadilar, ulaming 
har biri arzon, sifatli tovar va xizmatlarga ega bo‘lishga harakat qiladi.
MEZONLAR SOF 
RAQOBATLI 
BOZOR 
NOMUKAMAL RAQOBATLII BOZOR TURLARI 
MONOPOLISTIK 
RAQOBATLI 
OLIGA 
POLIYA 
SOF 
MONOPOLIYA 
Bozordagi 
firmalar soni 
Juda ko’p 
Ko’p 
kam 
Yagona 
Raqobat turi 
Narx orqali 
Narxsiz 
Kelishuv 
Yo’q 
Tarmoqa 
kirish 
yoki 
chiqish 
tusiqlari 
Yo’q 
Nispatan yoq 
Odata bor 
Bor 
Maxsulotni 
tabaqalanishi 
Yoq 
hamasi 
birxil 
BOR 
Mumkun 
BUNDA 
BULMAYDI 
Maxsulotga 
talab 
elastigligi 
ENG yuqori 
O’rtacha
Kichig 
ENg kichig 
Iqtisodiy 
foyda 
olish 
imkonyati 
Uzoq oraliqda Muddatli 
Foyda yoq 
Firmalar doyim 
oladi 
Iqtisodiy foyda 
Narx 
va 
chekli 
xarajatlar 
nipati 
Narx 
chekli 
xarajatga teng 
NARX CHEKLI 
XARAJATAN
KATTA 

---

7 
Ishlab chiqaruvchilaming faoliyat ko‘rsatuvchi tadbirkor va mulk egasi
sifatida erkin va mustaqil bo‘lishi raqobatning iqtisodiy asosini tashkil etadi. 
Chunki har bir mulk egasining o‘z manfaati bo‘lib, ular shu manfaatga erishish 
uchun intiladi. Mulk egasining tovar ishlab chiqarish va barcha boshqa sohalardagi 
faoliyati shu manfaatga bo‘ysundirilgan bo‘ladi. Bu jihatdan qaraganda raqobat 
erkin iqtisodiy faoliyat qiluvchi subyektlar manfaatlarining to‘qnashuvidan iborat 
bo‘lishini aniq tavsiflaydi.
Raqobat mavjud bo‘lishining boshqa sharti tovar-pul munosabatlarining 
ma’lum darajada rivojlangan bozor tizimida amal qilishidir.
Raqobatning mazmuni uning vazifalarini ko‘rib chiqish orqali yanada 
kengroq namoyon bo‘ladi. Hozirgi bozor iqtisodiyotida raqobatning quyidagi 
asosiy vazifalarini ajratib ko‘rsatish mumkin:
1) tartibga solish vazifasi;
2) resurslami joylashtirish vazifasi;
3) innovatsion vazifa;
4) moslashtirish vazifasi;
5) taqsimlash vazifasi;
6) nazorat qilish vazifasi.
Raqobatning tartibga solish vazifasi ishlab chiqarishni talab (iste’mol)ga 
muvofiqlashtirish maqsadida taklifga ta’sir o‘tkazishdan iborat. Aynan shu vazifa 
yordamida iqtisodiyotda taklifning talab orqali, ishlab chiqarish tarkibi va 
hajmining yakka tartibdagi va ijtimoiy ehtiyojlar orqali belgilanishiga erishiladi, 
ya’ni iqtisodiyot bozor qonunlari asosida tartibga solinadi.
Raqobatning