“maktabgacha ta’lim metodikasi” kafedrasi “Maktabgacha ta`limni boshqarishning ilmiy asoslari”

II BOB.TA’LIM MUASSASINING FAOLIYATINI TASHKIL ETISHDA ZAMONAVIY RAHBARNING USULLARI VA QONUNlNING TAVSIFI.

2.1.Ta’lim muassasi zamonaviy rahbarining shaxsiy fazilatlari va boshqaruv usullari.

Boshqaruv va tashkil etish nazariyasida etakchilik muammosi alohida o'rin tutadi. An'anaga ko'ra, etakchilik tashkilotda jarayonda va boshqaruv bilan bog'liq yuzaga keladigan munosabatlar sifatida tushuniladi. Boshqaruvning asosiy printsipi - buyruqlar birligi. Uning mohiyati shundan iboratki, vakolat, qaror qabul qilish huquqi, mas'uliyat va tashkilotdagi jarayonlar va munosabatlarni nazorat qilish qobiliyati faqat bitta mansabdor shaxsga beriladi. Shunga ko'ra, rahbar mas'uliyat, kuch va nazorat qilish huquqini ifodalovchi shaxsdir. Bir kishilik munosabatlar asosan tashkilotning ierarxik piramidasini tashkil qiladi.Rahbarning barcha shaxsiy fazilatlari uning boshqaruv uslubida namoyon bo'ladi. Boshqaruv uslubi- bu rahbar tomonidan afzal ko'rgan boshqaruv faoliyatining usullari, usullari va shakllarining ma'lum bir tizimi.
Eng umumiy tarzda, aniqlash mumkin talablar, bu turli xil ijtimoiy tashkilotlardagi har qanday boshqaruv darajasining rahbariga mos keladi. Bu talablar orqali aniqlanadi kasbiy ahamiyatga ega bo'lgan fazilatlar, bu bilan biz faoliyatning samaradorligiga va uning rivojlanishining muvaffaqiyatiga ta'sir qiluvchi faoliyat sub'ektining individual fazilatlarini tushunamiz. Rahbar qanday fazilatlarga ega bo'lishi kerakligi haqidagi savolga javob rivojlanish jarayonida sezilarli evolyutsiyani boshdan kechirdi. boshqaruv nazariyasi(F. Teylor, A. Fayol, L. I. Umanskiy va boshqalar). Psixologlarning menejment sohasidagi tadqiqotlarining umumiy tahliliga asoslanib, zamonaviy rahbar ega bo'lishi kerak bo'lgan barcha fazilatlarni besh guruhga bo'lish mumkin:
1) insoniy fazilatlar: mehnatsevarlik; halollik, halollik; sodiqlik, so'zga sodiqlik; o'z-o'zini tanqid qilish; insonparvarlik; xushmuomalalik; adolat; maqsadlilik; altruizm; yuksak madaniyat, benuqson axloq; energiya; ishlash; izchillik; ishingizga muhabbat; optimizm; o'ziga va boshqalarga nisbatan talabchanlik; hazil tuyg'usi; tashqi jozibadorlik (ozodlik, kiyim uslubi va boshqalar);
2) psixofiziologik sifatlar: yaxshi salomatlik, stressga chidamlilik, rivojlanishning umumiy darajasi, intellektual xususiyatlar, individual psixologik xususiyatlar (temperament, shaxsiyat yo'nalishi);
3) ishbilarmonlik fazilatlari va tashkilotchilik qobiliyati: tashabbus; muammolarni hal qilishda mustaqillik; o'z-o'zini tashkil qilish (o'z va boshqa odamlarning vaqtini tejash qobiliyati, aniqlik va aniqlik); intizom; ishlash; maqsadni aniq belgilash va vazifani qo'yish qobiliyati; sharoitga qarab xulq-atvor uslubini o'zgartirish qobiliyati; xodimlarni tartibga solish va ularning o'zaro hamkorligini tashkil qilish qobiliyati, jamoani safarbar qilish va unga rahbarlik qilish qobiliyati; qo'l ostidagilarning faoliyatini nazorat qilish qobiliyati; tez qaror qabul qilish qobiliyati va istagi; natijalarni ob'ektiv tahlil qilish va baholash qobiliyati va istagi, bo'ysunuvchilarni rag'batlantirish qobiliyati; topshirilgan vazifaga ijodiy yondashish; tashabbusni qo'llab-quvvatlash qobiliyati, hamma narsadan yangi, progressiv foydalanish istagi; o'z hokimiyatini saqlab qolish qobiliyati.
4) kommunikativ sifatlar: menejerning yuqori va tegishli rahbarlar, qo'l ostidagilar bilan ishbilarmonlik aloqalarini o'rnatish qobiliyati, jamoada normal psixologik iqlimni saqlash qobiliyati, muloqot qilish qobiliyati (nutq madaniyati, tinglash qobiliyati va boshqalar), omma oldida gapirish qobiliyati ;
5) kasbiy bilim: menejment fanini bilish (boshqaruv asoslari, xodimlarni boshqarish va boshqalar); zamonaviy tashkiliy va boshqaruv tamoyillari va usullarini amaliyotga tatbiq etish; hujjatlar bilan ishlash qobiliyati. .
Agar rahbar yuqoridagi barcha fazilatlarga ega bo'lsa, uni ideal deb hisoblash mumkin. Rozanova V.A. tashkilotning samarali faoliyatiga to'sqinlik qiladigan rahbarning (menejerning) quyidagi fazilatlarini qayd etadi:
individual boshqaruv kontseptsiyasining etarli darajada shakllanmaganligi;
menejerning tashkiliy va shaxsiy qadriyatlari va maqsadlarining mos kelmasligi;
menejerning boshqaruv qobiliyatining etarli darajada mavjud emasligi;
menejerning boshqaruv faoliyati sohasida bilim, ko'nikma va malakalarning etishmasligi;
menejerning ijodkorligi yo'qligi;
o'zini boshqara olmaslik;
guruhni boshqara olmaslik;
xodimlarga nisbatan do'stona munosabat;
shaxsiy o'sish istagi yo'qligi;
xodimlarni rag'batlantirishning mumkin emasligi;
bo'ysunuvchilar bilan muloqot qilishda qiyinchiliklar;
samarasiz etakchilik uslubini qo'llash;
o'zingizga va shaxsiy maqsadlaringizga e'tibor qarating;
kasbiy muammolarni hal qilishga e'tiborning etishmasligi;
ishda ijodkorlikning yo'qligi;
menejerning konservativ xatti-harakati;
qarama-qarshi xatti-harakatlar tendentsiyalarining mavjudligi;
xatti-harakatlarning nevrotik tendentsiyalarining mavjudligi;
Barkamol rahbar hech qachon o‘zida va faoliyatida bunday qator kamchiliklarga yo‘l qo‘ymaydi, u doimiy ravishda o‘z-o‘zini rivojlantirish, o‘z-o‘zini tarbiyalash, takomillashtirish va o‘z-o‘zini tarbiyalash ustida ish olib boradi.
Ta’lim tashkiloti rahbari - ma'naviy, siyosiy huquqiy axloqiy yetuklik-saviya, ong ma'rifatchilik, madaniyatlilik, xodimlarni vatanparvarlik ruhida tarbiyalash, halollik, vijdonlilik, tanqidga chidamli bo'lish, mehnatsevarlik istiqbolni oldindan ko'ra olish kabi xususiyatlar mavjud bo'lishi kerak.
Demokratik rahbar
Bunday turdagi rahbar:
- boshqarish funksiyalarini jamoa fikri bilan hisoblashib amalga oshiradi;
- ishlab chiqarishni boshqarishga xodimlarni jalb qiladi;
- ularning bildirgan fikriga quloq soladi;
- ular bilan maslahatlashadi, ijobiy tomonlarini inobatga oladi;
- barcha bilan barobar va samimiy munosabatda bo'Iadi, ustunligini bildirmaydi;
- buyruq berish yo'li bilan emas, balki ishontirish uslubida ishtutadi;
- buyruq rahbarlik uslubi bo'ysunuvchilarning shaxsiy tashabbusini, ijodiy faoliyatini rivojlantiradi va jamoada o'rtoqlik va ishchan muhitni yaratadi
. Avtoritar rahbar
Bunday turdagi rahbar:
- buyruq chiqarish, qaror qabul qilish, xodimlarga jazo berish yoki rag'batlantirishda jamoa fikrini hisobga olmaydi;
- o'zini jamoadan uzoq tutadi; jamoa a’zolarini bevosita muloqotda bo'lishini chegaralab qo'yadi;
- o'zining noo'rin harakatlarining tanqid qilinishiga chiday olmaydi; o'ziga bo'ysunuvchilarning harakatlarini keskin ravishda tanqid qilishni yaxshi ko'radi;
- muttasil buyruq berishga, hammani o'z istaklariga so'zsiz bo'ysundirishga intiiadi;
- ko'p gapirishni yoqtirmaydi, lekin bo'ysunuvchilari bilan muomalada bo'lganda uning rahbarlik g'ururi balandligi, o'zini katta tutishi sezilib turadi;
- o'ziga bo'ysunuvchilar oldida qovog'i solingan kayfiyatda bo'ladi. Xullas, avtoritar rahbar o'ziga bino qo'ygan, dimog'dor, o'z qobiliyati va imkoniyatlariga ortiqcha ishonadigan, hukmini o'tkazishga intiladigan kishilardan yetishib chiqadi. Bunday rahbar nazoratdan chetda qolsa o'sha yerda dag'allik, takabburlik, tayziq o'tkazish, majbur qilish kabi o'ta salbiy holatlar avj oladi. Biroq avtoritar boshqaruv usulini har jihatdan, yomon deb bo'lmaydi. Ba'zi bir hollarda bo'ysunuvchilarning madaniy darajasi, axloqi pastligi sababli avtoritar uslubini tanlab olish ham ish berib holishi mumkin
Liberal Rahbar
Bunday turdagi rahbar;
- idorasiz, tashabbussiz bo'ladi;
- o'z zimmasiga mas’uliyat olishni yoqtirmaydi;
- ishni o'z holiga tashlab ko'yadi;
- idoraga nisbatan qat'iy bo'lishdan hayiqadi;
- o'zini haddan tashqari ehtiyot qiladi;
- biron xodim bilan ham aloqani buzishni istamaydi;
- talabchan emas, sust nazorat qiladi;
- suiiste'mollarga bevosita yo'l qo'ymasa ham o'zini bilmaslikka soladi; Bunday rahbar tashqaridan ko'rsatiladigan ta’sirga moyilligi bilan ko'zga tashlanib turadi. Har bir rahbar quyidagi xususiyatlarga ega bo'lishi lozim:

Bilim darajasi Iqtisodiyotni bilishi;

Texnika va texnologiyani bilishi;
Boshqarish ilmini, funksiyalari va tuzilishini bilish;
Istiqbolni bilimga qodirligi va hokazo. Rahbar aniq, chuqur va keng bilimga ega bo'lishi, uni doimo to'ldirib va yangilab borish kerak. Aks holda u obro' qozona olmaydi, xodimlarning ishonchiga sazovor bo'la olmaydi. Tashkilotchilik qobiliyati Xodimlarni tanlay bilish va ular dan samarali foydalanishni ta'minlay olishligi;
Qo'l ostidagilarni mehnatga o'rgatish va tarbiyalashni bilish;
Jipslashgan jamoani vujudga keltira olish;
Maqsad sari intiluvchanlik; Kutilmagan vaziyatlarda boshqarish qobiliyatini yo'qotmaslik. Boshqarish samaradorligini ta'minlay olish. Boshqarishni kollegial tarzda tashkil qila olish qobiliyati;
Ish haqida qisqa va aniq gapirish qobiliyati;
Ishga oid xatlar, buyruqlar, farmoyishlar yoza bilish;
Turli manbalardan ish uchun zarur axborotlarni olish qobiliyati; Rahbarlarni va qo'l ostidagilarni tinglay bilish qobiliyati;
Asoslangan qarorlarni mustaqil va tez qabul qila bilish qobiliyati; Rejalarni bajarishdan xodimlarning moddiy va ma'naviy manfaatdorligini ta'minlash qobiliyati;
Boshqaruv organi qarorlari bajarish ustidan nazoratni ta'minlay bilish; Boshqarish tuzilishini takomillashtirib berish qobiliyati va hokazo⁴.
Rahbarning madaniy saviyasi ko'rsatkichlari:
- so'z bilan ishning birligi;
- o'z kasbiy mahoratini, iqtidoriy-ma’naviy komilligini o'stirish ustida qayg'urish;
- oqilona turmush tarzi, jismoniy sog'lomligini saqlash;
- o'z-o'zini tanqid asosida o'z kamchiliklarini bo'yniga olmoq;
- o'zini intizomga bo'ysundirish;
- o'z malakasini oshirishga bo'lgan intilish va uning uddasidan chiqa olish;
- harakatning maqsadga qaratilganligi va qat'iyligi;
- o'ziga va mehnat faoliyatiga bo'lgan talabchanlikdir.Siyosiy-huquqiy va ma'naviy-marifiy jihatdan:
- Siyosiy va huquqiy yetuklik;
- Bilimdonlik;
- Xodimlarni vatanparvarlik ruhida tarbiyalashda qodirlik;
- Topshirilgan ish uchun shaxsiy javobgarlikni his qilish, halollik, vijdonlilik;
- Shaxsiy manfaatlarni jamoat manfaatlariga bo'ysundirishga qodirlik;
- Kishilarga nisbatan mehribon va e’tiborli bo'lish;
- Tashabbus va ilg'orlikni qo'llab-quvvatlash qobiliyati;
- Tamoyillik;
- Tanqidga chidamli bo'lish, o'z-o'ziga tanqid qila bilish;
- Intizom va mehnatga bo'lgan munosabati;
- Mehnatsevarlik;
- Jamoa o'rtasida intizomni yo'lga qo'ya bilish;
- Atrofdagilarga mehnatsevarlikni tarbiyalay bilish;
- Ishni rejali olib bera bilish, rejasiz ishlagan rahbar xodimlar jamoasi oldiga qo'yilgan vazifalarni muvafaqqiyatli bajara ololmaydi.

2.2. Hozirgi kunda Maktabgacha ta’lim tashkilotlarida
kadrlar mnejmenti faoliyatini amalga oshirish

Hozirgi davrda rahbarlarga qoyiladigan talablar juda ko‘p.Rahbar xodimga tarbiyaviy ta’sir ko‘rsatar ekan G. Salening quyidagi
so‘zlarini yodda tutishi foydadan holi emas: «Shuni unutmangki, hamma uchun
mos andoza yo‘q. Biz, hammamiz - turli toifadamiz va muammolarimiz ham
turlicha». Mehnat jamoasi shaxs kamolga еtishadigan asosiy ijtimoiy muhitlardan
(oila va maktab bilan bir qatorda) biridir. Shaxsning shakllanishi va kamolga еtishish jarayoni oila - maktab – mehnat jamoasi tizimida amalga oshadi, bu unsurlar orasida shaxsiy xislatishbilarmonlik sifatlari ijtimoiy shakllanishi jarayonining vorisligi va
uzluksizligini ta’minlovchi jips aloqa bo‘lishi kerak. Mehnat jamoasi rahbari
zimmasiga salmoqli ruhiy-pedagogik og‘irlik tushadi. U jamoa bilan yosh inson
oila va maktabda olgan ko‘nikma va malakalarini mustahkamlashi, uning
avvalgi shakllanish jarayonida orttirgan salbiy xislatlarini bartaraf etishi yoki
yo‘qotishi lozim.Mehnat jamoasi (OTM - kafedra, ilmiy-tadqiqot laboratoriyasi va b.)dagi tarbiya kasbiy, huquqiy, axloqiy va estegik tarbiyaga bo‘linadi. Jumladan, ma’naviy еtuklik, intizom va mehnatga bo‘lgan munosabati, bilim darajasi, tashkilotchilik
qobiliyati, boshqarish samaradorligini ta’minlay olishi va boshqalardan iborat.
Savol tug‘iladiki. Rahbarda qanday ijobiy xislatlar mujassamlashgan
bo‘lishi kerak.Rahbarning ijobiy xislatlarini belgilovchi mezonlar: dovyuraklik,
yaxshi niyatlilik, sog‘lom shubhalilik, kamtarinlik, samimiy xushmuomalalik,
rahmdillik, qanoatliliklardan iborat desa to‘g‘ri bo‘ladi.
Yuqoridagilardan kelib chiqib shuni, ta’kidlash kerakki, rahbar o‘z huquq
va vakolatidan umumdavlat manfaatlarini jamoa va xodimlarning shaxsiy
manfaatlari bilan uyg‘un olib borishda mohirona foydalanishi zarur.
Rahbar vazmin, har qanday vaziyatda ham o‘zini tuta biladigan, odobli va
xushmuomala bo‘lishi zarur. Rahbarning faoliyati ko‘p jihatdan pedagogik faoliyatdan iborat bo‘lishi lozim. Chunki, rahbar bajaruvchilarga qatiyat bilan o‘z g‘oyasini o‘tkazadi va bularni amalga oshirishni o‘rgatadi. Har bir rahbar psixologik biimlar bilan bir qator yordamida u xodimlarga ularni tarbiyalash va mlukammallashishlariga ta’sir etuvchi shakl hamda usullarning yanada samaraliligini topish mumkin. Tarbiya jarayonida rahbar quyidagi pedagogik muammolarni xal etishi kerak:
- aqliy rivojlanish (xodimlarning umumiy va kasbiy ma’lumoti);
- ma’naviy boyish (madaniy tadbirlar tashkil etish, etik muammolarni еchish);
- muomalani dorilomonlashtirish.
Bunda esa quyidagi pedagogik tamoyillarga rioya qilish lozim;
- ezgu ideallar bilan mashg‘ul bo‘lish;
- shaxsiy hislatlarni takomillashtirish.
Tarbiyaviy ta’sir usullari boshqaruv pedagogikasining asosi hisoblanadi.
Tarbiyaviy ta’sir rahbarning quyidagi omillarni bilishga bog‘liq:
- xodim madaniyati va ma’lumot darajasi, uning ahloqiy kasbiy va hayot
tajribasi qay darajada rivojlanganligi;
- jismonan sog‘lomligi, ma’naviy barkamolligi;
- individual, ijtimoiy-ruhiy sifatlari;
- mehnat jamoasidagi ijtimoiy-ruhiy vaziyat;
- ahloqiy-ma’muriy choraga xodimning munosabati.
Tabiiyki, tarbiyaviy ta’sir umumiy va qotib qolgan bo‘lmasligi lozim, chunki yuqorida qayd etilgan omillar har bir muayyan shaxs uchun farqlidir. Shuning uchun tarbiyaviy ta’sir har bir shaxsning o‘ziga qaratilgan bo‘lishi kerak, bu rahbar tarbiyaning turli-tuman usullaridan xabardor bo‘lishini taqozo etadi. Rahbarning tarbiyaviy ta’sir usullaridan oqilona foydalanishi, ya’ni pedagogik savodli bo‘lishi xodimda hulqiy farosat va ko‘nikmalarni shakllantirishni ta’minlaydi. Rahbar tarbiyaviy ta’sirni amalga oshirishining quyidagi, ta’bir joiz bo‘lsa, «texnologik tamoyillari» mavjud:
- ruhiy o‘ziga xoslik, ya’ni shaxsga tarbiyaviy ta’sir o‘tkazishdan oldin
uning individual, ijtimoiy-ruhiy sifatlarini anglash lozim;
- ma’naviy motivlar - o‘ziga bo‘ysunuvchilar oldida yuqori darajadagi hulq-atvor egasi ekanlikni shaxsan namoyon etish, bu rahbar «mendek bo‘l» deb
talab qilish imkonini beradi;
- yakka tartibda (individual) yondashish, bu - har bir shaxsning o‘ziga xos
bo‘lgan «a’lo» tomonini izlash;
- mehnat faoliyatining talablariga moslashish, bu - xodim aqliy imkoniyatini aniqlash va undan samarali foydalanish bo‘yicha pedagogik muammoni hal etish;
- shaxsiy mo‘ljal, bu - xodimda noyob qobiliyat kurtaklarini o‘stirish va ularni rivojlantirish;
- tizimli yondashish, bu - shaxsni, har jihatdan idrok etish va uniig hulqiga ta’sir etuvchi ustuvor omillarni aniqlash. Boshqaruv tarbiyasi shakllaridan quyidagilarni ta’kidlash zarur:
- dunyoqarashni kengaytirish ta’limi, bu - iqtisodiy, huquqiy, axloqiy va
ekologik ta’limni o‘z ichiga oladi, uning ko‘lami menejer yoshi, madaniy
saviyasi va ish tajribasiga bog‘liq bo‘ladi. Dunyoqarashni shunday o‘stirish
tufayli ong ma’naviy zamini barpo etiladi;
- mehnat musobaqasi, bu - kasbiy musobaqalashuv, malaka oshirishda kuchli omil sanaladi. Boshqaruv tarbiyasining bu shakli turli tanlovlar, ratsionalizatorlik takliflari va h. k.lar yordamida amalga oshiriladi;
- boshqaruvda ishtirok etish - boshqaruvga oid qarorlarni ishlab chiqish va
amalga oshirishga oddiy xodimlarni jalb etish (boshqaruv qarori loyihasini
jamoa bo‘lib muhokama qilish, ijro faoliyatida jamoatchilik asosida qatnashishi
va h.k.). Tarbiyaning bu turlari xodimlar jam’aviy mas’uliyatini yuzaga keltirishga, shuningdek, o‘z
mehnati natijasi bo‘yicha shaxsiy javobgarlikni kuchaytirishga yo‘naltiriladi.
Xodimning mehnat jamoasiga taalluqliligiga quyidagi (obyektiv va subyektiv) omillar ta’sir etadi:
- kasbni to‘g‘ri tanlash;
- ish manfaati yo‘lida birgalikdagi harakatni ta’minlash;
- sog‘lom norasmiy munosabatlarga qo‘shilish;
- turli konsultatsiyaviy yordam ko‘rsatish;
- adolatli moddiy va ma’naviy rag‘batlantirish;
- xizmatdagi muvaffaqiyatlar kelajagini belgilash.
Bu barcha omillar mehnat jamoasi doirasida samarali hal etiladi. Ko‘rsatib o‘tilgan omillar xodimning mehnat jamoasiga uyg‘unlashib ketishiga ham ta’sir etadi. Bunday uyg‘unlashishning bir necha turi mavjud:
- kasbiy-texnologik, bu - xodimni ish faoliyatining mazmuni va
jamoaning kasbiy maqsad hamda vazifasidan kelib chiqib, bularni bajarishning
o‘ziga xos tomonlari bilan tanishtirish;
- ijtimoiy-ruhiy, bu - xodimni an’analar va mehnat jamoasidagi
shaxslararo munosabatlar tavsifi, norasmiy yеtakchilar bilan tanishtirish;
- xizmat odobi, bu - xodimni mehnat jamoasida qabul qilingan axloqiy qadriyatlar va muomala odobi qoidalari bilan tanishtirish;
- pedagogik, bu - xodimni kasbiy ta’lim va uning a’zolarining tarbiyasiga
bog‘liq jamoa talablari bilan tanishtirish;
- boshqaruv, bu - xodimni mehnat jamoasini boshqarish organlarining tuzilishi, muayyan rahbarning lozim vakolati va u bilan boshqaruv muomalasi
qoidasi bilan tanishtirish. Natijada, ta'lim muassasasi rahbari quyidagilarni bilishi kerak: hamfikrlar jamoasini shakllantirish (maktabni korporatsiya sifatida rivojlantirish); ta'minlash optimal sharoitlar bolalar va kattalarning o'zini o'zi anglashi uchun; ijodkorlikni rag'batlantirish, tashabbusni qo'llab-quvvatlash; vakolatlarni topshirish, o‘zini o‘zi boshqarish, jamoatchilik nazorati, vasiylik shakllarini ishlab chiqish;
moliyalashtirishning qo‘shimcha manbalari va usullarini jalb etish va ulardan malakali foydalanish; kadrlar siyosatida yangi ijtimoiy resurslardan foydalanish boshqalar bilan munosabatlarni o'rnatish ijtimoiy tizim; boshqaruv jarayonlariga yuqori texnologiyalarni joriy etish. Shunday qilib, ta'lim muassasalarida ishga joylashish uchun raqobat shartlari tubdan o'zgarib bormoqda, boshqa talablar ham ilgari surilmoqda, ular orasida samarali muloqot qilish qobiliyati, o'zini takomillashtirishga tayyorlik, tashabbuskorlik va jamoada ishlash qobiliyati muhim rol o'ynaydi. Yuqoridagilardan ko`rinib turibdiki, endilikda ta’lim tizimini davlat tomonidan boshqarishdan davlat-jamoatchilik boshqaruviga o`tiladi. Davlat-jamoatchilik boshqaruvining maqsadi –ta’lim muassasalarining dolzarb masalalarini davlat va jamoatchilik hamkorligida hal qilish, o`qituvchilar, o`quvchilar hamda ota-onalarga ta’lim dasturlarini, turlarini, ta’lim muassasalarini tanlashda huquq va erkinlik berishni kengaytirishdan iborat .