“maktabgacha ta’lim metodikasi” kafedrasi “Maktabgacha ta`limni boshqarishning ilmiy asoslari”

III BOB. TA’LIM MUASSASASINI BOSHQARISH TIZIMINING TAMOYIL VA MEZONLARINING AMALIY ASOSLARI.

3.1. Ta'lim muassasasini faoliyatini boshqarishning umumiy va xususiy tamoyillari.

Ta’limni boshqarish tamoyillari — bu boshqaruv tizimi, tuzilmasi,
boshqaruvni tashkil etishning asosiy talablarini belgilab beruvchi qoidalar
demakdir. Boshqaruv tamoyillari ham, qonuniyatlar kabi, umumiy va
xususiyga bo‘linadi. Ta’limni boshqarishning umumiy tamoyillari universal tabiatga ega bo‘lib, boshqaruvning barcha sohalariga ta’sir ko‘rsatadi. Quyidagilarni ta’limni boshqarishning umumiy tamoyillari sirasiga kiritish mumkin: aniq maqsadga yo‘naltirilganlik, rejalilik, bilimdonlik, intizomlilik, rag‘batlantirish, ierarxiklik (pog‘onalilik). Aniq maqsadga yo‘naltirilganlik tamoyili dasturiy-maqsadli boshqaruvning mohiyati bilan belgilangan bo‘lib, har bir ta’limni boshqarish organi va uning har bir bo‘linmasi oldiga maqsadlar aniq qo‘yilishini ko‘zda tutadi. Bunda maqsad haqiqatan ham erishish mumkin bo‘lgan va iloji boricha aniq-ravshan belgilangan bo‘lishi kerakki, bu ish aqlga muvofiq bo‘lishini ta’minlaydi, hodimlari sa’y-harakatini uning ijrosiga safarbar etadi. Aniq maqsadga yo‘naltirilganlik tamoyili qo‘yilgan maqsadlargina emas, balki ana shu maqsadlarning zarur resurslar bilan nisbati darajasini aniqlashni ham nazarda tutadi. Pedagogik jarayonlarning samaradorligiga ta’sir ko‘rsatuvchi omillardan yana biri motivlashtirish bo‘lib, samaradorlikka erishishda pedagogikjarayonlarning maqsadini, maqsadga erishish yo‘nalishida belgilangan vazifalarning mazmun-mohiyatini, o‘rganiladigan tushunchadir.
Boshqaruv tamoyillari:
1.Muammolarni еchishga ijodiy yo‘nalish.
2.Sifat samaradorliklariga erishish uchun muntazam rejalashtirish.
3.Holatga mos ravishda boshqaruv turi (holatga va qo‘l ostidagilarga moslashish
qobiliyati).
4. G‘oyalarga bir xil munosabat va bir-birini yaxshi tushunish.
5.Barcha a’zolarning hamkorligi.
6.Buyurtmachiga yo‘naltirilganlik.
7.Ijobiy fikrlash, qo‘lay muxit va munosabatlar.
8.Vakolat berish va xodimlarning malakaviy o‘sishini ta’minlash.
Boshqaruv va tashkil etishning yangi tuzilmasini shakllantirish, KTMD va
KTMM asosida ta’limni ta’minlash, chet el tajribasini o‘zlashtirish, turli texnologiyalar, metodikalar va hokazolarni joriy qilib, bularning hammasi
innovatsiya deb nomlangan jarayon bilan bog‘liq. Bunday hodisaning sababini ta’lim tizimi xodimlari ta’lim-kasb-hunar dasturlari va metodikalarining xilma-xil variantlarini amalga oshirish uchunkeng imkoniyatlarga ega bo‘lganliklari bilan izohlash mumkin. Boshqa sababi, jamiyatdagi ijtimoiy vaziyat o‘zgarib borayotganida, demokratlashtirilayotgani va insonparvarlashtirilayotganida, mamlakat
iqtisodiyoti bozor munosabatlari yo‘lidan rivojlanishga o‘tayotganidadir. Yuqori
malakali mutaxassislarga ehtiyoj sezayotgan ishlab chiqarishning talablari oshib
borayotgani ham yangiliklarni o‘zlashtirishni taqozo qilmoqda. Bugungi kunda
raqobatbardosh kadrlarni tayyorlash mamlakatimiz ta’lim tizimini dunyo ta’lim
tizimi bilan muvofiq holga keltirish yo‘llaridan biri sifatida ko‘rib chiqilmoqda. Quyidagilarni boshqaruvning umumiy qonuniyatlari sirasiga kiritish
mumkin: ustuvor samaradorlik va ongli rejali boshqarish; boshqaradigan va
boshqariladigan tizimlarning, boshqarish subyekti va obyektining o‘zaro
munosabati, boshqaruvda mehnat taqsimoti va kooperatsiyasi jarayonlarini
kuchaytirish. Ta’limni boshqarish tamoyillari — bu boshqaruv tizimi, tuzilmasi,
boshqaruvni tashkil etishning asosiy talablarini belgilab beruvchi qoidalar
demakdir. Boshqaruv tamoyillari ham, qonuniyatlar kabi, umumiydir.
Ta’limni boshqarishning umumiy tamoyillari universal tabiatga ega
bo‘lib, boshqaruvning barcha sohalariga ta’sir ko‘rsatadi.
Quyidagilarni ta’limni boshqarishning umumiy tamoyillari sirasiga
kiritish mumkin: aniq maqsadga yo‘naltirilganlik, rejalilik, bilimdonlik.
Aniq maqsadg yo‘naltirilganlik tamoyili dasturiy-maqsadli
boshqaruvning mohiyati bilan belgilangan bo‘lib, har bir ta’limni boshqarish
organi va uning har bir bo‘linmasi oldiga maqsadlar aniq qo‘yilishini ko‘zda
tutadi. Bunda maqsad haqiqatan ham erishish mumkin bo‘lgan va iloji boricha
aniq-ravshan belgilangan bo‘lishi kerakki, bu ish aqlga muvofiq bo‘lishini
ta’minlaydi, hodimlari sa’y-harakatini uning ijrosiga safarbar etadi.
Aniq maqsadga yo‘naltirilganlik tamoyili qo‘yilgan maqsadlargina emas,
balki ana shu maqsadlarning zarur resurslar bilan nisbati darajasini aniqlashni
ham nazarda tutadi. Bunda maqsadlarni ularga erishish uchun zarur bo‘lgan
asosiy resurslar bilan bog‘lashni ta’minlashgina emas, balki diqqat-e’tiborni
maqsadlarga erishishga xalaqit berayotgan eng zaif bo‘g‘inga qaratish ham
kerak. Ta’limni rejali boshqarish tamoyili ham dasturiy-maqsadli boshqarish
bilan bog‘liq bo‘lib, harakat dasturini tuzish va uni amalga oshirishni ko‘zda
tutadi. Rejalilik ish sharoitini normallashtirish va uni ijrochilar o‘rtasida
taqsimlashda ijrochilar xatti-harakatlarini muvofiqlashtirish va ularga yo‘lyo‘riq berishda, shuningdek har bir ishning va umuman dasturning
bajarilishini hisobga olish va nazorat qilishni tashkil etishda namoyon bo‘ladi.
Ushbu tamoyilning amalda bajarilishi butun boshqaruv tizimi reja asosida etilishiga asosdir. Bilimdonlik tamoyili menejerning boshqaruv obyektini bilishini, hech
bo‘lmaganda, qarorlar qabul qilishda mutaxassislarning foydali maslahatlarini
qabul qilishga qodirligini anglatadi.