Maldarlıq Qaramal və onun bioloji xüsusiyyətləri Camış və onun bioloji xüsusiyyətləri Zebu və onun bioloji xüsusiyyətləri
Yüklə 296,85 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
İri buynuzlu qaramal.
Qaramalda mədə önlüklərinin belə çox tutuma malik olmaları heyvanın çox miqdar qaba bitki mənşəli yemlərin - ot, saman, küləş, tərəvəz bitkilərinin qalıqlarından istifadə etməyə imkan verir. Bundan başqa qeyd edilən yemlərin tərkibində sellilozanın miqdarı daha çoxdur və heyvan biı maddəni çox çətin, kövşəməyənlər isə heç həzm edə bilmirlər. Lakin kövşəyənlərin işkənbəsinin mötəviyyatında həddən çox mikroorqanizmlər olur ki, onlar sellilozanı mənimsəyərək öz mədələrində onu həzm olunan hala salırlar. İşkənbədən vəzli, şirəli mədəyə düşən (şırdana, qursağa) həmin mikroorqanizmlərin özləri də parçalanaraq həzm olunmaq dərəcəsinə gəlmiş selliloza ilə birlikdə vəzli nnədədə həzm olunma halına düşərək bağırsaqlardan protein kimi qana sorulurlar. İşkənbədə tüpürcəklə çox islanmış qaba yemlər (inəkdə sutka ərzində 100 litrə qədər tüpürcək ifraz oluna bilir) yemi horra şəklinə salır və belə vəziyyətdə yem qursağa asan daxil ola bilir. Tüpürcək həmçinin işkənbədəki mötəviyyatda qələvi mühit yaradır və nəticədə mikrobların çoxalması baş verir. İri buynuzlu qaramalın həzm aparatının belə qurluşa malik olması bu heyvanların çox miqdarda qaba yemi həzm etməyə və onlardan yüksəkqiymətli qida məhsulları - ət və südün əmələ gəlməsinə imkan yaradır. İri buynuzlu qaramal yeni saxlanma şəraitinə daha tez uyğunlaşdıqları üçün onları müxtəlif şəraitdə saxlamağa imkan yaradır. Bununla yanaşı bu heyvanlar yaxşılaşdırılmış yemləmə şəraitinə daha tez reaksiya verirlər və onlarlan yüksək məhsul əldə etmək olur. İri buynuzlu qaramalın, onlar əhliləşmə dövrlərində, əsəb sistemi ev şəraitinə daha tez uyğunlaşırlar və onlar bu proses ərzində vəhşi haldan çox sakit hala keçirlər. İri buynuzlu qaramalın vəhşi əcdadlarının cinsi funksiyası fəsli xarakter daşıyır, onlar yaz və yay zamanı cinsi əlaqəyə həvəs göstərirlər. Əhliləşmiş ev heyvanlarında isə bu hala rast gəlinmir. Qular ilin bütün fəsillərində cinsi həvəsdə ola bilirlər. Onlardan ilin bütün fəsillərində bala alınır. İri buynuzlu qaramal tez inkişaf etməyə və boy artımına malik olmağa qadir olmuşdur. Bu vəziyyət onlarda uzun müddətli evalyusiyada, əlverişli şəraitdə baş vermişdir. İri buynuzlu qaramalın bioloji xüsusiyyətlərinə həmçinin onların fizioloji çoxalma xassəsi də daxildir. Fizioloji çoxalma üçün normal şəraitə aşağıdakılar daxildir: 1) cinsiyyət toxumalarının əmələ gəlməsi (spermatozoid və yumurta hüceyrələri); 2) yumurtalama; 3) balanın inkişafı - boğazlıq. Düyə və buğaçalarda cinsi yetişkənlik təxminən 6-9 aylıq yaşda başlayır ki, bu fizioloji yetişkənlikdən tez başlayır. Buna baxmayaraq İri buynuzlu qaramalı bu yaşda ilk cütləşməyə buraxmaq olmaz. Çünki erkən yaşda ilk cütləşdirilməyə buraxılan heyvanlar ümumi inkişafdan qalırlar və onlardan alınan bala tam qiymətli olmur. Bu hər iki cinsiyyətə aiddir. Odur ki, düyələri birinci dəfə 18-20 aylıq yaşda onlar 300-350 kq diri çəkiyə çatarkən mayalamaq lazımdır. Erkək danaları isə 14- 18 aylıq yaşda ilk çütləşməyə buraxmaq olar. Bu məqsəd üçün yaş həddi heyvanın tezyetişkənliyi, yemləmə və bəsləmə şəraiti, məhsuldarlıq istiqamətindən (ətlik istiqamətli heyvanların cavanları südlük istiqamətli cinsdən bir neçə dəfə tez inkişafa başlayır). Cinsiyyət sikli. Qaramalda mayalanma yalnız cinsi oyanma dövründə baş verir ki, bu çərə axıtma (cinsi həvəs) adlanır. Bu dövr inəkdə 20 saat müddətində baş verməmişdirsə, onda inək təkrarən dövrü olaraq orta hesabla hər 21 gündən bir təkrar həvəsə gəlir və bu zaman da təkrar mayalandırılmalıdır. Bu onunla əlaqədardır ki, inək və ya düyədə cinsiyyət məhsulu sayılan yumurta hüceyrəsi hər iki balalıq buynuzunda yetişir. Hər bir yumurta hüceyrəsi rüşeyim qovuqcuğundan - föllikuldan ibarət olmaqla yaşlı inəyin yumurta follikulası 25000, düyəninki isə 75000 sayda olur. Cinsiyyət sikli dövründə follikulalar yetişir, həcmcə artır. Adətən cinsjyyət sikli dövründə inəkdə bir ədəd follikul yetişir, əgər iki follikul yetişsə əkiz doğma baş verir ki, bu hal inəklərdə çox nadir hallarda (2%-ə qədər) baş verir. İnkişaf etmiş follikula yumurtalığın periferiyasına doğru hərəkət edib, şişir və partlayaraq yetişmiş yumurta hüceyrəsi balalığın yumurta borusuna düşür. Yumurtalıqdan yumurta toxumasının azad olması yumurtalama adlanır. İnəkdə yumurtalama çərə axıtmanın sonunda, orta hesabla çərə axıtmanın başlanmasından 25 saat sonra baş verir. Yumurta hüceyrəsinin yetişmə sürəti orqanizmanın fizioloji vəziyyətindən, yaşından (yaşlı heyvanda yetişmə yavaş baş verir) və ilin fəslindən asılıdır. Follikulalar inkişafı və yetişməsi hipofizin hormonu vasitəsilə r nizamlanır. Bu hormon qana sorularaq bu prosesi nizamlayır. Əgər mayalanma baş verirsə, yetişib, partlayan follikulun yerində daxili sekresiya vəzinin məhsulu olan sarı cisim əmələ gəlir. Sarı cisim qana prohesteron hormonu ifraz edir ki, yumurtalıqda başqa follikulaların əmələ gəlməsini və çəra axıtmanı dayandırır. Sarı cisim yalnız boğazlıq dövründə əmələ gəlir. Boğazlığın sonuna sarı cisim sorulur. Törədicilərdə toxum isə toxumluqda, xayada yerləşən yumurtalarda əmələ gəlir. Spermatozoidlər fasiləsiz əmələ gəlib, xaya artımında 100 mlrd-la toplanır, burada yetişərək 1-2 ay yaşayır. Xaya artımında sperma çox qaldıqda onlar canlılığını tədricən itirir, qocalır, ölərək, sorulur. Buğadan bir dəfəyə 2-6 ml sperma alınır ki, bunun 1 ml-də 1-2 mlrd. spermatozoid olur. Nəzərə almaq lazımdır ki, inəkdə normal şəraitdə çərə axıtma 18-20 saat çəkir, yumurtlama isə onun sonunda baş verir, odur ki, yaxşı olar ki, inəyi həvəsin ortasında, yəni onun başlanmasından 8-10 saat sonra mayalamaq lazımdır. Yaxşı olar ki, inəyi iki dəfə - həvəsin əvvəlində, ikinci dəfə isə 10-12 saatdan sonra mayalamaq lazımdır. Yumurta toxumasına onlarla spermotozoid daxil olsada, onlardan -yalnız biri mayalanır. Mayalanma baş verən kimi ziqota özünün sıx zülal təbəqəsi ilə əhatə olunur və ziqotaya digər spermotozoidlərin daxil olmasına mane olur. Ziqota isə bölünərək inkişaf etməyə başlayır. Son zamanlar süni mayalandırmadan geniş istifadə olunur ki, bu zaman bir törədicinin toxumu ilə 10-15 dəfə çox inək mayalanır. Boğazlıq, doğuş və laktasiya. Boğazlıq dedikdə rüşeymin fizioloji inkişaf prosesi başa düşülür ki, sonralar bu inəyin orqanizmasında balaya çevrilir. Mayalanmış yumurta hüceyrəsi - ziqota ädlanır, o inkişaf edərək mayalanmadan 4- 5 gün sonra balalığa düşərək onun dibində selikli qişaya yapışır. Rüşeym tezliklə selikli qişanın toxuma təbəqəsi ilə əhatə olunaraq qidalı materialların zonasını əmələ gətirir. Sonra rüşeymin özünün qişası təbəqəsin yaranır və rüşemin sonrakı qidalanması göbəyi vasitəsilə plasentadan qidalanır. Balanın və inəyin qan damarları plasentaya daxil olaraq bir-birinə sıx söykənirlər. Onlar bir-birindən öz kapilyarlarının divarları vasitəsilə ayrılırlar, bunun nəticəsində onların qanları biri- birilə qarışmır. Qida maddələri və oksigen balaya kapilyarların divarı vasitəsilə inəyin orqanizmasından qəbul olunur. Sonra parçalanma məhsulları və əksinə olaraq inəyi orqanizması tərəfindən kənar olunur. Əvvəlcə rüşeym çox yavaş böyüyür, sonra boyu sürətlə artmağa başlayaraq doğumun sonuna sutkada 400-500 qr artır. İnəklərdə boğazlıq müddəti 250-310 gün çəkməklə heyvanın cinsindən, yemləmə və bəslənmə şəraitindən asılıdır. Doğuşa 50-60 gün qalmış inək sağımdan dayandırılır. Bu onunla əlaqədardır ki, inək dincəlsin və doğuşa hazır olsun. İnəyin sağımdan kəsiləndən doğuşa qədər olan dövrü süd qurutma dövrü adlanır və bu 60 gün çəkir. Doğumdan qabaq inəyin yelini böyüyür, cinsiyyət orqanı xaricdən şişir. Süd vəzlərində südün əmələ gəlməsi və ifrazı laktasiya adlanır, süd ifrazı dövrü isə laktasiya dövrü adlanır. Laktasiya dövrü inəyin cinsindən, heyvanın növündən əhliləşmə dərəcəsi və istifadə xarakterindən asılıdır. İnəklərdə bu müddət 300 gün çəkir. Hazırda dünyada 1180 mln. baş qaramal 150,3 mln. baş camış yetişdirilir. Respublikamızda qaramalın ümumi sayı 2,3 mln. baş, camışların sayı isə 550 min təşkil edir. Bazar iqtisadiyyatına keçidlə əlaqədar olaraq respublikamızda başqa növ heyvanlar kimi, qaramal da əsasən fermer, kəndli və digər hüquqi və fiziki şəxslərin təsərrüfatlarında yetişdirilir. Yeni idarəetmə sisteminə keçilərkən qaramalın sayı az olsada, onun cins tərkibi pisləşsədə, son illər qaramalın həm baş hesabı ilə sayı çoxalmış və həm də xarici dövlətlərdən cins, damazlıq heyvanların satın alınması nəticəsində cins tərkibi də yaxşılaşmışdır. Respublikamıza çox miqdar yüksək məhsuldarlığa malik ətlik, südlük və qarışıq məhsuldarlıq istiqamətinə malik mədəni damazlıq cins heyvanlar gətirilmişdir. Dünyada 900-dən çox qaramal cinsi yetişdirilir ki, bunun 50-dən çoxlu MDB - ölkələrində yetişdirilir. Respublikamızda bazar iqtisadiyyatı ilə əlaqədar olaraq, həmçinin şəhər və şəhərətrafında əhalinin son zamanlar daha çox məskunlaşmasını nəzərə alaraq bu zonalarda yüksək məhsuldar südlük istiqamətli Holland, Qara-ala, Holmoqor, Qırmızı səhra, Latviya qonur malı yetişdirilməyə başlanmışdır. Bu onunla əlaqədardır ki, əhalinin daha sıx yerləşən zonalarda onları süd və süd məhsulları ilə təmin etmək asanlaşsın. Heyvanların damazlıq dəyərliyini təyin etmək üçün və törədicilərin təyini məqsədilə təsərrüfatlarda hər il bonitrə aparılır. Bonitrə «bonitas» sözündən götürülmüş və yaxşıları seçmək deməkdir. Daha doğrusu – heyvanların kompleks əlamətlərinə görə qiymətləndirilməsi bonitrə adlanır. Fəaliyyətdə olan bonitrə məlumatına əsasən qaramal dörd bonitrə sinfinə: Yüklə 296,85 Kb. Dostları ilə paylaş:
|