Maliyyə hesabatı

İkinci təhlil metodu –xərclərin funksiyaları metodu və ya satışın maya dəyəri metodu adlanır. Burada xərclər funksiyalarına müvafiq olaraq satışın maya dəyəri, kommersiya xərcləri və inzibati xərclər kimi təsnifləşdirilir.
Xərcləri funksiyalarına görə təsnifləşdirən müəssisələr onların xarak- teri barədə əlavə informasiyaları, o cümlədən maddi və qeyri-maddi aktiv- lərin amortizasiyası xərclərini və işçi heyətinin saxlanılması üzrə xərcləri açıqlamalıdır.
Adı çəkilən hesabatda və ya onun qeydlərində maliyyə hesabatının əhatə etdiyi dövr ərzində elan və ya təklif edilmiş səhmlər üzrə dividend- lərin məbləği də göstərilməlidir.
Mənfəət və zərərlər haqqında hesabatın xərclərin funksiyaları üzrə forması aşağıdakı cədvəldə verilmişdir (cədvəl 4.7).

Cədvəl 4.7

“A” müəssisəsinin 31dekabr 20X3-cü il tarixinə mənfəət və zərərlər haqqında hesabatı (xərclərin funksiyaları üzrə)

(manatla)

Bölümün/m addənin №-si		Qeydlərə istinad	20X3	20X2
60	Əsas əməliyyat gəliri		x	x
70	Satışın maya dəyəri		(x)	(x)
	Ümumi mənfəət		x	x
61	Sair əməliyyat gəlirləri		x	x
71	Kommersiya xərcləri		(x)	(x)
72	İnzibati xərclər		(x)	(x)
73	Sair əməliyyat xərcləri		(x)	(x)
	Fəaliyyətin dayandırılmasından mənfəət (zərər)		x(x)	x(x)
	Əməliyyat mənfəəti (zərəri)		x(x)	x(x)
63	Maliyyə gəliri		x	x
75	Maliyyə xərcləri		(x)	(x)
81	Asılı və birgə müəssisələrin mənfəətində (zərərində) pay		x(x)	x(x)
	Vergiqoymadan əvvəl mənfəət (zərər)		x(x)	x(x)
90	Mənfəət vergisi		x(x)	x(x)
80	Hesabat dövründə xalis mənfəət (zərər)		x(x)	x(x)
	Hər səhm üzrə mənfəət		x	x
	Azaldılmış hər səhm üzrə mənfəət		x	x

Xərclərin xüsusiyyətləri üzrə təsnifat əsasında əməliyyat xərcləri

haqqında məlumat

	Qeydlərə istinad	20X3	20X2
Hazır məhsul və bitməmiş istehsal ehtiyatlarındakı dəyişikliklər		x(x)	x(x)
Müəssisə tərəfindən yerinə yetirilmiş və kapitallaşdırılmış işlər		(x)	(x)
İstifadə edilmiş material ehtiyatları		x	x
İşçi heyəti üzrə xərclər		x	x
Amortizasiya xərcləri		x	x
Sair əməliyyat xərcləri		x	x
Cəmi əməliyyat xərcləri		x	x

Mənfəət və zərərlər haqqında hesabatın xərclərin xüsusiyyəti üzrə forması aşağıdakı cədvəldə verilmişdir (cədvəl 4.8).

Cədvəl 4.8

“A” müəssisəsinin 31dekabr 20X3-cü il tarixinə mənfəət və zərərlər haqqında hesabatı (xərclərin xüsusiyyətləri üzrə)

(manatla)

Bölümün/ maddənin adı					Qeydlərə istinad	20X3	20X2
60	Əsas əməliyyat gəliri					x	x
61	Sair əməliyyat gəliri					x	x
	Hazır məhsul və bitməmiş istehsal ehtiyatlarındakı dəyişikliklər					x(x)	x(x)
	Müəssisə tərəfindən yerinə yetirilmiş və kapitallaşdırılmış işlər					x	x
	İstifadə edilmiş material ehtiyatları					(x)	(x)
	İşçi heyəti üzrə xərclər					(x)	(x)
	Amortizasiya xərcləri					(x)	(x)
	Sair əməliyyat xərcləri					(x)	(x)
	Fəaliyyətin dayandırılmasından mənfəət (zərər)					x(x)	x(x)
	Əməliyyat mənfəəti (zərəri)					x(x)	x(x)
63	Maliyyə gəliri					x	x
75	Maliyyə xərcləri					(x)	(x)
			69

81	Asılı və birgə müəssisələrin mənfəətində (zərərində) pay		x(x)	x(x)
	Vergiqoymadan əvvəl mənfəət (zərər)		x(x)	x(x)
90	Mənfəət vergisi		(x)	(x)
80	Hesabat dövründə xalis mənfəət (zərər)		x(x)	x(x)
	Hər səhm üzrə mənfəət		x	x
	Azaldılmış hər səhm üzrə mənfəət		x	x

«Əsas əməliyyat gəliri» adlı 60-cı maddədə fəaliyyətin adi növlə- rindən daxilolmalar əks etdirilir. Konkret olaraq, bu maddədə aşağıdakılar əks etdirilir:

• 
  məhsulların və malların satışından gəlir;
  
• 
  işlərin yerinə yetirilməsi və xidmətlərin göstərilməsi ilə əlaqədar daxilolmalar;
  
• 
  təsərrüfat fəaliyyətinin müxtəlif faktları ilə (fəaliyyətin adi növ- lərinə aid edilən) əlaqədar daxilolmalar.
  

Qeyd olunan daxilolmalar təşkilatın adi fəaliyyətdən daxil olan gəlir- ləri kimi tanınır. Müəssisənin ixrac rüsumları müəssisənin gəlirləri hesab olunmur. Mühasibat uçotunda adi fəaliyyət növlərindən gəlirlər əhəmiyyətli sayıldıqda, ayrılıqda qeydə alınmalıdır.
«Satışın maya dəyəri» maddəsində hesabat dövründə satılan məh- sulun istehsalına, işlərin yerinə yetirilməsinə və xidmətlərin göstərilməsinə çəkilən xərclər əks etdirilir. Ticarət fəaliyyəti ilə məşğul olan təşkilatlar bu maddədə malların alış dəyəri ilə məbləğini göstərirlər. Onların satışından gəlirlər həmin hesabat dövründə uçota alınmalıdır. Qiymətli kağız ba- zarlarının professional iştirakçısı sayılan təşkilatlar hesabatın həmin maddə- sində qiymətli kağızların alış (uçot) dəyəri ilə məbləğini göstərirlər.
Satılan məhsulların, iş və xidmətlərin maya dəyərini müəyyənləş- dirərkən, Azərbaycan Respublikası Maliyyə Nazirliyinin 2007-ci ilin 23 iyun tarixli əmri ilə təsdiq edilmiş «Borclara aid edilən xərclər» üzrə 13 saylı MMUS-un tələbləri əsas götürülməlidir.
«Ümumi mənfəət» maddəsinin göstəricisi mənfəət və zərərlər haqqında hesabatın 1-ci və 2-ci göstəricilərinin fərqi kimi hesablanır.

«Kommersiya xərcləri» maddəsi məhsulların təchizatı, habelə təda- vül xərcləri ilə bağlıdır.

«İnzibati xərclər» adi fəaliyyət növləri üzrə xərclərə aid edildikdə ümumistehsalat xərcləri nəzərə alınmır. Ümumistehsalat xərcləri bu zaman ayrıca maddə kimi qeyd olunur.
«Sair əməliyyat xərcləri» maddəsində aşağıdakı xərclər nəzərdə tutulur:

• 
  əsas vəsaitlərin və digər aktivlərin satılması xərcləri (pul vəsaitlə- rindən fərqlənən);
  
• 
  əsas vəsaitlər və digər aktivlər təsərrüfatdan çıxarıldıqda sərf olunan məhsul və mallarla bağlı xərclər;
  
• 
  məhsul və malların satılması nəticəsində çəkilən xərclər. Əsas vəsaitlərin satılmış obyektlərinin və amortizasiya olunan digər aktivlərin qalıq dəyəri;
  
• 
  kredit təşkilatlarının göstərdiyi xidmətlərin ödənilməsi xərcləri;
  
• 
  dondurulmuş istehsal proseslərinin və obyektlərinin saxlanılması xərcləri;
  
• 
  ləğv edilmiş istehsalat sifarişləri (müqavilələr), məhsul verməyən istehsalın dayandırılması ilə bağlı xərclər;
  
• 
  qiymətli kağızlara xidmət (konsultativ və vasitəçilik xidmətləri, depozit xidmətləri) xərcləri, (əgər bu xərclər qiymətli kağızlarla bağlı gəlirlərə münasibətdə açıqlanmamışdırsa).
  

Maliyyə nəticələri hesabına müxtəlif növ vergilərin və rüsumların ödənilməsinə çatası məbləğlər də adı çəkilən maddədə qeydə alınır.
«Asılı və birgə müəssisələrin mənfəətində (zərərində) payla işti- rak» maddəsində digər müəssisələrin nizamnamə kapitalında iştirakla əlaqədar alınan gəlirlər əks etdirilir.
«Vergiqoymadan əvvəl mənfəət (zərər)» maddəsinin məbləği aşağıdakı düstur vasitəsilə hesablanır: