Mamleketlik universiteti jumanov m. A
Yüklə 3,96 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Biocenozlardm shegarasi.
Tabiyiy sharayatta biocenozdi shegaralawda bir qiyli fiziko-ximiyliq lqlim sharayati ham biotikaliq qatnaslardagi jer (1, 10, 100 m2 h.t.b.) tanlap ahnadi. Ajiratilgan jerde ushiraytugm barhq haywanlar turlerin jiynaw miimkin emes, sebebi olar hareketshen, onnan tisqan olardi jiynawga lilken kush kerek boladi. Somh ushm haywanlardin ulken-kishiligi, sistematikaliq ornina qarap tiykargi toparlardin wakillerinen ulgiler toplanadi, olar ushiraytugm jerdegi 263 osimlikler, olardin ozgerip turiwi esapqa alinadi. Osimlikler ham haywanlar togayliqlarda yaruslar boymsha tarqaladi. Topiraqta ushiraytugm ulgiler toplanganda topiraq betindegi japiraq, shaqa qaldiqlan astinan baslap, topiraqtm har 5 sm terenliginen ulgiler almadi, olardin sam ushirasiwshanhq darejeleri amqlanadi. Suw ortahgmda har 0,5, 1, 1,5 m shuqirhqlardan lilgiler almadi, lilginin etiketkasina alingan kiin, suwdin hareketi, terenligi, gazler mugdari, tmiqligi, osimlik him haywanlar ushirasiwshanhgi korsetiledi h.t.b. Toplangan material tiykarinda biocenozlardin diizilisi, bir- birinen parqi ajiratdadi. Bir jerdin ozinde turlerdin har qiyhligi, olardin basqa jerlerde de tawihwi, biocenozlardin quramali diizilisine iye ekenligi ham turlerdin ushirasiwshanligin korsetedi. Ayinm tiirler bir neshe biocenozlarga xarakterli bolsa, basqa tiirler siyrek ushiraydi. Bir-birine derlik uqsas biocenozlarda qatar xarakterli tiirler ushirap, olar biocenozdm tiykargi elementlerin quraydi. Bir topar turler bir qansha biocenozlarda ushiragam menen, tek bir biocenozda joqan jasawshanliq, onimdarliq qabiletine iye boladi. Biocenoz ishinde ushiraytugm tiirler araliq uqsasliq koeficentin amqlaw ushm statistikaliq metod qollaniladi. Bunda Sorensen Jakard yamasa Odum formulalan qollaniladi ham biocenoz ishindegi turler sam, olardin bir-birine qatnasi, ushirasiwshanhgi tiykarinda biocenozdm shegarasi amqlanadi. Har bir biocenoz ishinde ushiraytugm turlerdin uqsasliq koefficenti 1-20% dan 41-50% ge shekem boliwi miimkin. Biocenoz ishinde ushiraytugm turler sanm aniqlaganda albette olardm bir-birine salistirma qatnasmda esapqa ahw kerek. Bunda tiirlerdid ushirasiwshanhgi (kop, siyrek, jeke) esapqa almadi. Ushiraytugm har bir tiirge itibar menen qaraw kerek, sebebi, biocenoz ishinde har turdin oz orini, ahmiyeti ham tiirli tarawlarda paydasi bar. Turler qurami, olardm har turliligi biologiyaliq birlesiklerdi xarakterleytugm belgilerden biri. Biocenozdi uyreniwde ham oni tariplewde tiykargi orm turlerdin bir-birine qatnasi ajiratdadi. Turdin sistematikaliq omi aniqlangannan keyin, turlerdin har qiyliliq aspekti ham biocenozdm diizilisi amqlanadi. 264 Tabiyatta ushiraytugm biocenozlardm shegarasi bir-birine otip turadi, bul jagdayga ekoton dep aytiladi. Misali, togay ham otlaqhq shegarasi, daryalar, tenizlerdin qatti Mm ilayh ortaligi toparlari. Bunday jerlerdin shegara shetlerinde-ekotonda bir-birine shegaralas toparlardi qurawshi biraz turler ushiraydi. Biraq ayirim turler tek usi ekotonnm ozine tiyisli de boladi. Kobinshe ekotonda turler sam, olardm qahnligi eki tareptegi birlik-toparga qaraganda kop boladi: bunday halatti Yüklə 3,96 Mb. Dostları ilə paylaş:
|