Mamleketlik universiteti jumanov m. A

tili,
Amcliy 
waziypalari 
bar. Ekologiya tin tabiyatta ushiraytugin 
rtirlcr, 
tur 
wakillerinin 
populyaciyasi, 
biocenozlardi, 
ekoNistcmalardi, 
olardin 
kobeyiwin, 
rawajlaniwin 
hamde 
lerijuhwm, olardin oz-ara ham ortaliq 
penen 
qatnaslarma 
haylanish 
mzamlarm 
uyrenedi.
likologiya 
tabiyattagi 
apiwayiliqtan 
turli 
quramali 
mushqalalardi, olar arasindagi baylamslardi jaratiw dawammda 
itl^un bilimler tiykannda ortahqtm ertengi kundegi jagdaym 
uydinlastiradi, filosofiyaliq koz-qarastan tabiyiy ham gumanitar 
pAnlcrdi analiz ham sintez qiliw tabiyatti qorgawga teoriyahq 
tiykiir saladi, onm ahmiyetin ham bul is bir mamleket, millettin 
cmcs, balki xaliq araliq ham milletler araliq mashqala ekenligi 
(iisinilcdi.
7

---

I BAP. EKOLOGIYA PANININ PREDMETI,
W AZiYPALARI HAM BASQA PANLER MENEN
BAYLANlSi
Tayamsh sozler: Ekologiya, adaptaciya, jasaw omi, ortahq,
evolyuciya, autekologiya, populyaciya ekologiyasi, sinekologiya,
eksperimental, 
tajiriybe, 
baqlaw, 
matematikaliq 
statistika,
rawajlaniw tariyxi.
1.1. Ekologiyanm hazirgi zaman tusinigi ham omn
waziypalan
«Ekologiya» termini ilimge birinshi marte 
nemis zoolog ilimpazi E.Gekkel tarepinen 1866- 
jili 
kiritilgen 
(Organizmlerdin 
uluwmaliq 
morfologiyasi shigarmasmda). Hazirde rawajlamp 
ketken bul termin grekshe soz bolip, «Oykos»-uy, 
jay, «logos» pan degendi bildiredi.
Ekologiya 
biologiyaliq 
pan 
bolip 
organizmlerdin bir-biri ham sirtqi ortahq sharayati menen oz ara 
munasibet 
nizamlihqlarin 
uyrenetugin 
pan 
esaplanadi. 
Organizmlerdin iykemlesiwin (adaptaciya) liyreniw sipatinda 
qaliplesken hazirgi zaman ekologiyasi-tabiyattan aqilga muwapiq 
paydalamw ham tabiyatti qorgawdin teoriyaliq tiykan esaplanadi. 
01 ozine tan predmetke, waziypalarga ham izertlew usillanna iye.
Ekologiya antropogen ham har - qiyli faktorlar tasirinde 
tabiyattagi baylamslardin 
buziliwi tuwrah magliwmat beredi. 
Ekologiya tabiyat resurslarman aqilga muwapiq paydalamwda 
ham tabiyatti qorgawda ilimiy tiykar bolip xizmet qiladi. Misali: 
har jili togay xojahqlari tabiyatta osiwshi darilik osimliklerdi 
jiynap alip dari tayarlaw ushm tapsiradi. Bunda eger jiynap alinip 
atirgan osimlikler mugdan qayta osip shigip atirgan osimlikler
8

---

•Шф1аппап assa onda osimlikler aste-aste jogala baslaydi. Sonin 
Ulhin darilik osimliklerdi jiynaw tek gana ilimiy tiykarlangan