Mamleketlik universiteti jumanov m. A

ekologiyahq imperativ -
tAbiyiit 
nizamlarma boysmiw talabi menen shegaralanadi.
Ekologiyahq bankrot - degende qorshagan ortahqqa insan
lAainniri shennen tis artiwi natiyjesinde baylanislardm keskinlesiw
Juftdayi tiisiniledi. 
Ekologiyahq bankrot insaniyliqtin bankroti
R(|il)eti esaplanadi.
Ekologiyahq bankrotti sheshiw ushm har bir insan oz jasaw
lArizin 
ozgertiwi 
lazim. 
Bunin 
ushm 
onm 
sanasm 
ekologiyalastinw, 
talim 
sistemasm qaytadan duziw, 
taza 
uiadeniyatti payda etiw talap qihnadi.
XXI 
asirge kelip ekologiyahq talimnen turaqli rawajlaniw 
lalimine otiw turmistin zarurli maselesi bolmaqta. Bunin ushm 
insanlardan tabiyatqa jankuyer boliwi, biosfera turaqhligm saqlap 
qaliwdm tiykargi shartlerinen esaplanadi. Insanlardih tasiri 
biosferanm shegerasman asip ketpewi, tabiyiy resurslardan aqilga 
muwapiq paydalaniwda jetisiw, turaqli rawajlamwdi tamiyinlew 
turmis ushm zarur esaplanadi. Bul aktual maselelerdi sheshiwde 
xaliqtin ekologiyahq sawatliligin asiriw ogada ahmiyetli. 
l^kologiyahq talim ham tarbiya tiyisli darejede jolga qoyilgan ham 
qorshagan ortaliqti qorgaw ushm jeterli qarejet sanplanatugm 
mamleketlerde bankrot jagdaylari tamamlamp, turaqli rawajlaniw 
jolina otedi.
1.2. Ekologiyanm bolimleri. Odum boymsha biospektr
Populiyaciyalar, tiirler, biocenoz, biogeocenoz, biosfera 
siyaqli tusinikler ekologiya paninin negizi esaplanadi. Sonin ushm 
da teoriyaliq ekologiya 4 bolimge bolip liyreniledi.
15

---

1. Autekologiya («autos» - grekshe soz bolip, ozi degen 
manisti bildiredi) - aym m turlerdin olar jasap turgan ortaliq penen 
munasibetin, turlerdin qanday ortahqqa kobirek beyimleskenligin 
uyrenedi.
2. Populiyaciyalar ekologiyasi («populus» - latinsha soz 
bolip, «xaliq» degen manisti bildiredi) - populiyaciyalar duzilisi, 
dinamikasi belgili sharayatlarda tiirli organizmler sanmm ozgeriw 
sebeplerin tekseredi.
3. Sinekologiya («sin» - grekshe soz bolip, «birgelikte» 
degen manisti beredi) - biogeocenozlardm duzilisi ham 
qasiyetlerin 
aym m osimlik ham haywan turlerinin oz-ara 
baylanislann hamde olardm sirtqi ortahq penen bolgan 
munasibetlerin uyrenedi.
4. Ekosistemalardi izertlewdin rawajlamwi ekologiyanm jana 
bir bolimin, biosfera 
yagniy organizmler tarqalgan qabiq 
(grekshe «bios» - tirishilik, «sfera» - shar)
haqqinda taliymatti 
jiizege keltirdi. Bul taliymatqa V.I.Vemadskiy (1863-1945jj.) 
tiykar saldi.
Hazirgi 
zaman 
ekologiyasmin 
mazmunm 
tomendegi 
biologiyaliq spektr duzilisinde jazsaq boladi (Yu.Odum, 1986).
Gen -> kletka -)• toqima -> organ -> (organizm -»
populyaciya 
—>
jam aat —» + abiotikaliq ortaliq = Ekosistema).