Mamleketlik universiteti jumanov m. A

14.9. Ozbekistanda mineral resurslardan paydalaniw
Ozbekistan Respublikasi mineral shiyki zat resurslanna bay. 
Ozbekistan Mendeleev dawirlik kcstesindegi derlik barliq 
elementler kanleri bar. Har jili onlap mineral shiyki zat kanleri 
iske tiisirilip atir.
Hazirge shekem 2,7 mmnan ziyat turli paydali qazilma 
kanleri ham mineral jerler amqlangan. Olar 100 ge jaqin mineral 
shiyki tiirlerin oz ishine aladi. Solardan 60 tan artigi islep 
shiganwga qaratilgan. 900 dan artiq kan izlep tabilgan bolip, 
olardin tastiyiqlangan zapaslan 970 mlrd. AQSh dollarm payda 
etedi. Sonin menen birge uliwma mineral shiyki zat potenciali 3,3 
trillion AQSh dollannan artigiraq bahalanadi.
Ozbekistanda qazilma bayliqlardi izlep tabiw, iske tiisiriw, 
qazip aliw, tasiw processlerinde koplep jerler qaziladi, kereksiz 
taw jinislan awdarmalan payda boladi.
Jer 
qiymildawi, jilisiwlar 
ham 
sel 
qawipi 
bolgan 
Ozbekistannm taw aldi ham tawli territoriyalannda jaylasqan 
shigindi xanalar ekologiyaliq qawipsizlik talaplarma toliq juwap 
bermeydi. Gaz, neft ham basqa qazilmalardin koplep shiganliwi 
jer qozgaliw ham silkiniwlerge sebep boliwi miimkin.
Uzaq waqit dawammda O/bckistan shiyki zat bazasi 
esaplamp, altin, volfram, mis, uran, neft, gaz komirdin koplep 
qazip shiganliwi qayta tiklcnbeytugin bul resurslar zapasina 
jaman tasir korsetti. Aymm kanlerdegi gaz zapasi tawsiliw 
shamasmda. 
Qazilma 
bayliqlardan 
toliq 
paydalamwdin 
tamiyinlenbegenligi natiyjesinde taw kan sanaatinda payda
403

---

bolatugm shigmdilar qorshagan ortaliqtm kushli pataslamwina 
sebep bolmaqta.
Ozbekistanda 60 jildan artiq waqit dawammda uran qazip 
almadi. Bul dawir ishinde 150 ge jaqm radioaktiv pataslangan 
uchastkalar payda bolgan ham olarda amawli dastur boymsha 
dezaktivaciya, rekultivaciya qiliw kerek. 
Ozbekistannan 
30 km 
araliqta Mayli suw (Qirgizistan) daryasi jagalarmda 23 shigmdi- 
xanalarda ulken kolemdegi radioaktiv shigmdilar saqlanadi. Bul 
regional ekologiyahq mashqala deregi. Sel yamasa silkiniwler 
natiyjesinde bul shigmdilardin Mayli suw ham Sirdaryaga tiisiwi 
Ozbekistanda 300 km2 maydanda, 1,5 mln nan artiq xaliq 
jasaytugm territoriyada ekologiyahq mashqalam keltirip shigariw 
mumkin (Milliy doklad, 2005).
Mineral resurslardan paydalamwdi tartipke saliw ushm 
Ozbekistanda «Jer asti qazilmalari haqqinda» (2002) mzam qabil 
qihngan.
Shigindilir mashqalasm sheshiw Ozbekistandagi