Mamleketlik universiteti jumanov m. A

“Saygachiy” buvirtpaxanasi 
Qaraqalpaqstan Respublikasi 
Ministrler Kenesinin 29Л 1.1991 jili №3 11/42 qaran menen 
saygaqlar populyaciyasm qorgaw maqsetinde Ustirt kenisliginde 
duzilgen. Maydani 1 mln.ga. 
«Sudoche» buyirtpaxanasi
Qaraqalpaqstan Respublikasi Ministrler Kenesinin 29.11.1991 jili 
№3 11/42 qarari menen Moynaq rayoni territoriyasmda duzilgen. 
Maydani 50, 000 ga.
Qaraqalpaqstannin haywanat dunyasi. 
Qaraqalpaqstan 
Respublikasi territoriyasina Ustirt sholistammn 7 min kv.km., 
Qizilqumnm 3 min kv.km den aslam jer maydani kirip, olardin 
arasina jaylasqan togaylar ham qamislar osken oypatliq 
Amiwdarya deltasi, Sultan Wayis tawi, Beltaw, Qirantaw, 
Qusqanataw, Porlitaw ham tagi usilarga usagan biyiklikler 
jaylasqan. Territoriyanin ham jer sharayatmin usinday har-qiyli 
boliw sebebinen, haywanlar dunyasimn jasaw jagdaylarmm, 
taraliwmm har qiyli ekosistemalarda, biotoplarda ozgeshe ekenin 
koremiz. Misali, Ustirt ham Qizilqumda san mugdari azayip 
ketken yamasa joq bolip ketiw qawpinde turgan haywanlardan 
alakuzen, qum pishigi, qaraqulaq, saygaq, qaraquyriq kiyik ham 
tagi basqalar ushirasa, togay ham qamisliqlarda domz, qamis 
pishigi qusagan hajrwanlar jasaydi.
Uliwma alganda Qaraqalpaqstan faunasmda baliqlardin 43 
turi, jer-suw haywanlannm 2 turi, jer bawirlawshilardm 33 turi, 
quslardm 317 turi, sut emiziwshilerdin 67 turi amqlangan.
Biraq songi jillan ulkemizde gidrologiyaliq rejimnin ozgeriwi 
aqibetinde juz berip atirgan ekologiyaliq apatshiliq, somn menen 
birge texnikaliq progress ham basqa xojaliq qurilis jumislarmm 
ken masshtabta rawajlaniwi (mamleketler araliq magistral 
jollardin qunlisi, temir jollar saltniwi, neflt, gaz qazip aliw, 
brakonerlik 
h.t.b.) 
haywanat 
dunyasina 
tasirin 
tiygizip,
440

---

haywanlardin jasaw ormlarmm, awqatliq zatlarmm ham ishetugin 
suwlannm azayiwi, brakonerlik sebepli haywanlardin kemeyip 
yamasa joq bolip ketiwine sebep bolmaqta.
Bunin ayqm misali sipatinda faunamizdan baliqlardm 12 turi 
(bekire, 
Amiwdarya kishi 
beltumsigi, 
Amiwdarya ulken 
beltumsigi, Aral kumjasi, Aral qarakoz baligi, shortan tarizli 
marqa, siiwen, Turkistan usachi, Aral ostroluchkasi, Turk is tan 
yazi, Aral shipovkasi, Aral tiken bahgi), jer bawirlawshilardin 4 
turi (Molchanov dongelekbasi, Xentaw dongelekbasi, Qalqanli 
gekkonsha, Sur eshkemer), quslardin 39 turi (qizgish tusli 
birqazan, buyra parli birqazan, kishkene qarabay, sari qutan, kishi 
aq qutan, qasiqtumsiq, shegejin qarabay, flamingo, qiziltamaq 
kazarka, piskulka, aqquw, quw, suyir tumsiq shegejin, mashkoz, 
baliqshi uyrek, qammardan, shankot, aqsar, qaraqus, ulken 
podorlik, qiranaqara, burkit, kiishegen, alasar, tazqara, aqbas 
qumay, iytelgi, sahra lashmi, suhqar, kuygelek, tuwalaq, 
bezgeldek, jorga tuwalaq, krechetka, jinishke tumsiqli kronshnep, 
dala qamisjargishi, qatm shagala, buldiriq, qara kepter), sut 
emiziwshilerdin 11 turi (Uzin iyneli kirpitiken, Geptner-Karlik 
qosayagi, Balxor, Qaraqulaq, Turan jolbarisi, Gepard, Buxara 
suwini, Ustirt qoyi, Qizilqum qoyi, Jeyran, Qulan) Ozbekistan 
Respublikasi Qizil kitabi ham XTQA Qizil dizimine ayriqsha 
belgiler menen kirgizilgenligin atap otiw mumkin.
26-keste
Ozbekistandagi siyrek ushirasatugin ham jogalip ketiw qawipi
astmda turgan haywanlardin procentlik mugdan
Kiasslan