Ma’mun universiteti” ntm “Iqtisodiyot va gumanitar fanlar” fakulteti “Iqtisodiyot” kafedrasi

Kurs ishining maqsadi. O’zbekiston Respublikasining milliy iqtisodiyotini boshqa rivojlangan mamlakatlar bilan innovatsion faoliyatini moliyalashtirishni tahlil qilish. Kurs ishining maqsadidan kelib chiqib quyidagi vazifalar qo`yildi:
• Innovatsion faoliyatni moliyalashtirish manbalarini tahlil qilish;
• Innovatsion jarayonlarni boshqarish;
• Innovatsiyalarni davlat tomonidan qo`llab quvvatlash.
Kurs ishning ob’ekti. Kurs ishning obyekti sifatida innovatsion jarayonlar, ularni davlat tomonidan moliyalashtirish olindi. Kichik raqobat muhitida ishlab chiqarish va xizmat ko’rsatish sohalarida investitsiya ishlab chiqarishni yangi texnika va texnologiyani qo’llash asosida tashkil etishni, xizmat ko’rsatish sohasida yangi, avval qo’llanilmagan xizmat turlarini nazarda tutadi. Innovatsiya tushunchasi yangi maxsus turlarni mavjud ishlab chiqariladigan mahsulotni almashtiruvchi, uning o’rnini bosuvchi yangi mahsulotni ishlab chiqarishni ham anglatadi. Kuchli raqobat muhitida yangi texnika va texnologiyalarni qo’llash asosida yangi mahsulotni, yangi bozorga olib chiqishni ham bildiradi. Investitsiya kashfiyotlar asosida fan va texnika sohasida yangi bilimlarni qo’llashga kiritilishini, yangi ilg’or texnika va texnologiyalarni yaratilishini, ularni ishlab chiqarish va xizmat ko’rsatish sohalarida qo’llanilishini, ular asosida yangi tovar va xizmatlarni yaratilishini va ular hisobiga raqobatni kuchaytirishni, yangi bozorni egallashni ham anglatadi.


1. Innovatsiya tushunchasi va ularga qaratilgan investitsiyalar
Innovatsiya tushunchasi, innovatsiyalarning tasnifi. Innovatsion loyihani shakllantirish va uning bajarilish bosqichlari Reja: “Innovatsiya” tushunchasi 1 Innovatsion loyihalarning tasnifi 2.“Innovatsion infratuzilma”, “texnopark”, “texnopolis” tushunchalari. 3 Innovatsion loyihalarning o’ziga xos jihatlari
4 Venchur fondi 5 Innovatsion loyihalarni shakllantirish va bajarilish bosqichlari
6 Innovatsion rivojlanish vazirligi.
“Innovatsiya” atamasi lotincha “novatio” sо‘zidan olingan bо‘lib, “yangilanish” (yoki “о‘zgarish”), “in” qо‘shimchasi esa lotinchadan “yо‘nalishida” deb tarjima qilinadi, agar buni yaxlit “Innovatio” kо‘rinishida tarjima qilsak – “о‘zgarishlar yо‘nalishida” deb izohlanadi. Innovation tushunchasi birinchi bо‘lib XIX-asrning ilmiy tadqiqotlarida paydo bо‘ldi.
“Innovatsiya” tushunchasi о‘zining yangi hayotini “innovatsion kombinatsiyalar”ni tahlil qilish, iqtisodiy tizimlarning rivojlanishidagi о‘zgarishlar natijasida XX-asrning boshida avstriyalik va amerikalik iqtisodchi Y. Shumpeterning ilmiy ishlarida boshlagan. Shumpeter 1900-yillarda iqtisodda ushbu terminni ilmiy qо‘llashga kiritgan dastlabki olimlardan edi. Innovatsiya – bu bozor talabidan kelib chiqqan holda jarayonlar va mahsulotlarning sifatli о‘sish samaradorligini ta’minlash uchun joriy etilgan yangilikdir. Inson intellektual faoliyati, uning fantaziyasi, ijodiy jarayoni, kashfiyotlari, ixtirolari va ratsionalizatorligining yakuniy natijasi hisoblanadi.
Innovatsiyalarning ilmiy kashfiyotlar va ixtirolardan farqi Ilm-fan – bu ma’lum mablag‘larni bilimlar va g‘oyalarga aylantirish Innovatsiyalar – bu bilimlar va g‘oyalarni mablag‘larga aylantirishdir. Ixtiro – bu yangi konsepsiyani yaratish demak. Kashfiyot- izlanish, tekshirish, ilmiy tadqiqot natijasida ba’zan esa tasodifan topilgan yaratilgan ilmiy yangilik. Innovatsiya – bu ixtironing amaliy ahamiyatini ajratib kо‘rsatish va uni muvaffaqiyatli sotiladigan mahsulotga aylantirish.
Innovatsiyaning 10 ta amri  Maqsadingizni ifodalang.  Jamoangizni ilhomlantiring.  Diqqatingizni xaridorga qarating.  Har kimga о‘xshamang.  Hamma narsani shubha g‘alviridan о‘tkazib kо‘ring.  Sinergiya* yarating.  Jarayonni yarating.  Har qanday xatarni oldindan kо‘ra biling.  О‘zgarishlarning yetakchisiga aylaning.  Tashabbuskor bо‘ling.
Sinergiya bu foydali о‘zaro hamkorlik, uning samarasi har bir inson yakka holda qilgan harakatlari yig‘indisini olib qaraganimizda yanada kо‘proq hisoblanadi. “Sinergiya” sо‘zi grek tilidan tarjima qilinganida aynan “hamkorlik, о‘zaro munosabat” ma’nolarini bildiradi. Har yil olamda yanada ko’proq g’aroyib uskunalar va texnologiyalar paydo bo’lmoqda. Ularning har biri insonhayotini osonroq, yaxshiroq va hatto yorug’roq qilish uchun mo’ljallangan.Bugunda odamlar o’n yillar oldin shunchaki tasavvur qilishlari mumkin bo’lgan predmetlar paydo bo’lmoqda. Ba’zi innovatsiyalar shunchalik ishonibbo’lmaydiganki, ular hatto fantastlar tomonidan ham bashorat qilina olinmagan.Mana hozir ham bir necha chindan ham yorqin innovatsiyalar haqida gap ketadi.
Innovatsion faoliyat deyilganida olimlar, muxandislar, patentshunoslar, menedjerlar, iqtisodchilar, moliyachilarning IMO tijoratini rо‘yobga chiqarishga qaratilgan bilimlari va kuch-g‘ayratlarini birlashtiruvchi jarayon tushuniladi. Bunday faoliyatning oxirgi natijasi innovatsiya - yangilik bо‘ladi. Boshqacha qilib aytganda, innovatsiya fundamental va tadbiqiy ilmiy tadqiqotlarni real ishlab chiqarish va bozor bilan bog‘laydi Innovatsiyalarning tizimli tasnifi metodologiyasi 1992 yili Oslo shahrida qabul qilingan va “Oslo qо‘llanmasi” deb nom olgan tavsiyalarga kо‘ra qabul qilingan Xalqaro standartlarga asoslanadi. Innovatsion loyiha deb berilgan vaqt davomida yangi yoki takomillashtirilgan mahsulot turlarini yoki texnologik jarayonlarni ishlab chiqishni yaratish va joriy etish (keng qо‘llash) ga qaratilgan о‘zaro bog‘liq muayyan tadbirlar majmuiga aytiladi
Mazkur standartlarga kо‘ra innovatsiyalarning quyidagi turlari mavjud:  mahsulotli innovatsiyalar, ular yangi yoki takomillashtirilgan mahsulotlarni yaratishni va rо’yobga chiqarishni kо‘zda tutadi;  jarayonli innovatsiyalar, ular yangi yoki takomillashtirilgan texnologik jarayonlarni yaratishni kо‘zda tutadi;  prinsip jihatidan yangi texnikani yaratishga qaratilgan bazisli innovatsiyalar;  mavjud mahsulot va texnologiyalarni yaxshilashga qaratilgan innovatsiyalar.
Innovatsion loyihalar quyidagi ish turlarini о‘z ichiga oladi: litsenziyalarni о‘zlashtirish, ishlab chiqarishni texnik jihatdan tayyorlash, mahsulotlarni chiqarishga qaratilgan yangi yoki takomillashtirilgan texnologik jarayonni yaratish; ilmiy ishlanmalar va texnologiyalarni tо‘la qonli ishlab chiqarish darajasiga olib borish, tajribaviy namunalarni yaratish, mahsulotlarni standartlashtirish va sertifikatlashtirish va h.k.lar; patent-axborot va marketing tadqiqotlarini о‘tkazish, IMO obyektlarini huquqiy himoyalash va tijoriy rо‘yobga chiqarish;
apparat va dasturiy vositalarni, axborot texnologiyalarini va h.k.larni yaratish va tirajlash; IMO larini rо‘yobga chiqarishga qaratilgan kо‘rgazmali va nashr ishlari; qishloq xо‘jaligi va xom ashyo resurslarini qayta ishlash bо‘yicha texnologiyalarni ishlab chiqish, sanoat va maishiy chiqindilarni utili zatsiyalash, ikkilamchi resurslarni о‘zlashtirish; yangi texnologiyalar, mahsulotlar, dorilar, iste’mol mollarini о‘zlashtirish va moslashtirish;
Korxonalarga innovatsion loyihalarni mustaqil ravishda rо‘yobga chiqarish qiyin bо‘ladi, shu sababdan sanoati rivojlangan industrial mamlakatlarda kichik va о‘rta innovatsion firmalardan tarkib topgan “innovatsion infratuzilma” lardan foydalaniladi. Bu firmalar ilmiy tadqiqot institutlari va ishlab chiqarish о‘rtasida vositachilar sifatida xizmat qiladilar va turli-tuman innovatsion loyihalarni amalga oshiradilar.
Bunday texnopark va texnopolislarda yangi g‘oyalarning ularni yaratgan kishilardan bu g‘oyalarni hayotda rо‘yobga chiqara oladigan kishilarga erkin о‘tishi imkoniyati yuqori bо‘ladi Kо‘pincha innovatsion firmalar ilmiy tadqiqot institutlari va ishlab chiqarish korxonalari bilan eng yangi mahsulotlar va texnologiyalarni ishlab chiqish va joriy etish markazlarida birlashadilar. Bunday birlashmalar texnopark yoki innovatsiya inkubatorlari deb yuritiladi. Yuqori sifatli sanoat majmualari, universitetlar va ilmiy tadqiqot institutlari, rivojlangan ijtimoiy infratuzilma (yashash hududlari) ni о‘z ichiga olgan birlashmalar texnopolis (“polis”shahar) deb ataladi
Curvilux Curvilux yoritgich, budilnik, ovozli xabarga javob beruvchi, simsiz zaryad uskunasi sifatida ishlashi mumkin, hamda u xonada tong otishini taqlid qilishi mumkin. Unda smartfondan boshqariladigan audiotizim va elektron qulf ham mavjud. Telefonni zaryadlaydi va quyoshcha bo’lib ishlaydi.
FitSleep Ushbu uskuna xitoylik dizayner Syuan Yao tomonidan uyqusifatini yaxshilash uchun ishlab chiqilgan. Uskuna uni ishlatuvchining uyqusi sifatini ancha yaxshilay oladi. Uskuna uning foydalanuvchisi uyqusini alfa-to’lqinlar analizi hisobiga ancha qulay qilishi mumkin. Uskuna individual rohatlanish tizimini yaratib, inson yurak urishi va nafas olishini nazorat qiladi.Shuningdek, uskuna chuqur uyqu mobaynida aqliy aktivlik bosqichi turini aniqlaydi. Ushbu uskunani yostiq tagiga qoyish kerak. Boshqa hech qanday yomon tushlar va uyqusizlik bo’lmaydi.
AirBar Uskuna ison qo’li harakatlarini skanerlaydigan datchiklar to’plamidan iborat.Kompyuterga USB orqali ulanadi va xohlagan ekranni sensorli ekranga aylantiradi va xohlagan ekran sensorli bo’ladi.
Hikvision Mashina joylashtirish ishining asosida, maxsus datchikli robotlar tizimi va dasturiy ta’minot turadi, va u inson ishtirokisiz mashinalarni olish, olib ko’chirish va joylashtirish kabi ishlarni bajaradi. Inson mashinasini maxsus joyda qoldiradi va information panel oraqli mashinani joylashtirishni buyurtma qiladi, vashundan keyin robot-platforma kelib, mashinani o’z ustiga qoyadi va keraklijoyga olib boradi.
Silvon Choyshab tikilgan matoning ajralib turuvchi xususiyati shundaki, unda mayin kumush iplari bor. Matoning o’zi – paxtadan qilingan. Kumush sababli choyshab xavfli mikroorganizmlarni o’ldiradi. Bunda Silvonga xuddi oddiy choyshablarga qaragan kabi qaraladi.Olamdagi eng toza choyshab.
Zungle Panther Zungle Panther ko’zoynagi faqatgina ko’rinishi oddiy ko’zoynakka o’xshaydi. Haqiqatda bu nafaqat quyoshga qarshi ko’zoynak, va balki, super zamonaviy pleyer hamdir. Ammo u orqali tovush odatiy garniture orqali emas, balki ko’zoynak zanjirlari orqali uzatiladi. Hamma gap shundaki, Zungle Panther asosida ajralmas suyak o’tkazuvchanlik texnologiyasi turadi. Ushbu texnologiya eshitishning tiniqligini saqlagan holda musiqa tinglash imkonini beradi.
Pilot Pilot – bu shaxsiy sinxron tarjimon. Tarjima smartfonga qoyiladigan yordamchi-dastur bilan sinxronlashish vositasida real vaqt oralig’ida amalga oshiriladi. Hozirda uskuna ingliz,fransuz, italyan, Portugal va ispan tillari bilan ishlaydi. Yaqinda unga rus,arab, ibroniy va nemis tillari qo’shilishi mumkin.
Innovatsion loyihalarning o’ziga xos jihatlari Innovatsiyalarning muvaffaqiyati quyidagi asosiy omillarga bog’liq: 1. Innovatsiyaning raqobatbardoshligi; 2. Tijorat ishlarining puxta ishlab chiqilgan strategiyasi va taktikasi. 3. Ro’yobga chiqarishga mo’ljallangan loyihani amalga oshirish uchun mablag’larning mavjudligi;
Innovatsion loyihalarning o’ziga xos jihatlari Bozor sharoitida ro’yobga chiqarilgan innovatsion tovarlar o’z rivojida quyidagi hayotiy bosqichlardan o’tadilar: -ishlanmani ishlab chiqish bosqichi; - uni bozorga kiritish bosqichi; - rivojlanish bosqichi; - kamolga erishish bosqichi; - pasayish bosqichi.
Innovatsion loyihalarning o’ziga xos jihatlari Innovatsion loyihalarni ro’yobga chiqarishning o’ziga xos xususiyati shundaki, texnologiyalarni foyda keltiradigan qilib tijoratlash va raqobatbardosh tovarlarni ishlab chiqish uchun birinchi navbatda ularni patentlash, jumladan, xorijiy mamlakatlarda patentlash, shuningdek mahsulotlarni va texnologiyalarni sertifikatlashtirishni o’tkazish uchun boshlang’ich sarf-xarajatlar talab etiladi. Ko’pincha innovatsion loyihalar innovatsion investitsiyalarni jalb qilish hisobiga moliyalashtiriladi, chunki bank kreditlari mablag’larni va kredit uchun foizlarni qaytarishning aniq grafiklarini ko’zda tutadi.
Innovatsion loyihalarning o’ziga xos jihatlari Innovatsion investitsiyalar deb texnika va texnologiyalarning yangi avlodini ishlab chiqish va o’zlashtirishga qaratilgan investitsiyalarga aytiladi. O’zbekiston Respublikasida investitsiyalarni taqdim etish tartibi 1998 yil 24-dekabrda qabul qilingan “Investitsion faoliyat to’g’risida”gi Qonun bilan belgilanadi
Venchur fondi Venchur fondi - innovatsion korxonalar va loyihalar bilan ishlashga yo'naltirilgan, talabga javob beruvchi investitsiya fondi. Venchur jamg'armalari qimmatli qog'ozlarga yoki yuqori darajadagi korxonalar aksiyalariga investitsiya kiritadi. Qoida tariqasida, loyihalarning 70-80 foizi daromad keltirmaydi, qolgan 20-30 foiz daromad esa barcha zararlarni qoplaydi.
Venchur fondi Venchur Fondining ishlashi Fondning investorlari (ishtirokchilari), qoida tariqasida, xususiy shaxslar, kompaniyalar, banklar, pensiya jamg'armalari hisoblanadi. Imtiyozlar nafaqat bevosita pul bilan, balki majburiyatlar bilan ham amalga oshirilishi mumkin. Pulning bir qismi, shuningdek, fondni yaratgan va boshqaradigan venchur kompaniyasi tomonidan ham amalga oshiriladi. Dastlab Fond o'z portfelidagi kompaniyalarga (odatda 9-12 ta kompaniya) sarmoya kiritadi. Keyinchalik, uch yildan yetti yilgacha ushbu kompaniyalar tezkor ishlarda ishtirok etadi. Sikl oxirida fond aksiyalarini xalqqa taklif yoki sotish orqali strategik investorga sotadi Venchur kapitalisti - bu investitsiyalarni amalga oshiruvchi shaxs.
Innovatsion loyihalarni shakllantirish va bajarilish bosqichlari Innovatsion loyihani shakllantirish bosqichlarini ko’rib chiqamiz: 1.Loyihani amalga oshirish imkoniyatlarini, jumladan, loyiha ishtirokchilarining ro’yxatini, mumkin bo’lgan ixtiro ob’yektlarini aniqlash, ishlab chiqarilishi ko’zlangan mahsulot xarakteristikalarini dastlabki tadqiq etish. 2.Tayyorgarlik ko’rinishidagi tadqiqotlar. Loyiha ishtirokchilarini tanlash va ular bilan muzokaralar olib borish, moliyalashtirish manbaalarini aniqlash, loyihani texnik – iqtisodiy jihatdan asoslash.
Innovatsion loyihalarni shakllantirish va bajarilish bosqichlari 3. Batafsil tadqiqotlar, ular quyidagilarni o’z ichina oladi: - patent - kon’yuktura tadqiqotlarini o’tkazish. Bunda yaratiladigan IMO larni to’g’ri aniqlash va ularning patentga loyiqligi istiqbolini baholash; - mahsulotning tajriba partiyasini yaratish, sanoat reglamentini ishlab chiqish, sertifikatlashtirishni o’tkazish; -loyihaning kalendar rejasi va ro’yobga chiqarish grafigini tuzish; - moliyaviy sarf-harajatlarni baholash; - moliyalashtirish sxemasi (moliyaviy reja va baholash siyosati)ni aniqlash; - ishlab chiqarish rejasi (mahsulotni chiqarishning to’liq sikli)ni ishlab chiqish; - loyiha samaradorligini (mumkin bo’lgan tavakkalchilikni) baholashga oid ishlar; - biznes-rejani va texnik-iqtisodiy asoslashning oxirgi ishlanmasi
Innovatsion loyihalarni shakllantirish va bajarilish bosqichlari 4. Tashkiliy bosqich quyidagilarni o’z ichiga oladi: - loyihani yuridik jihatdan rasmiylashtirish, loyiha ishtirokchilari o’rtasida bitimlar tuzish, IMO dan foydalanish bo’yicha litsenziyani rasmiylashtirish va ro’yxatga kiritish; -investor bilan bitim tuzish, investorlarga aksiyalarni sotish.
Innovatsion loyihalarni shakllantirish va bajarilish bosqichlari Innovatsion loyihani ro’yobga chiqarish bosqichlari: 1. Sanoat mulki ob’yektlari (ixtirolar, sanoat namunalari, tovar belgilari)ni patentlashtirish. Alohida huquqlarning maksimal mumkin bo’lgan hajmini aniqlash (sotuv bozorida erkin segmentni yaratish). 2. Ixtiro bo’yicha mahsulotni batafsil ishlab chiqish. 3. Mahsulotni standartlashtirish va sertifikatlashtirish, uni ishlab chiqarishga ruxsat berish; 4.Ishlab chiqarish quvvatlarini tashkillashtirish va tekshirish, mahsulot “pilot” partiyasini chiqarish, sifatning ruxsat etilgan og’ishlarini aniqlash.
Innovatsion loyihalarni shakllantirish va bajarilish bosqichlari 5.Mahsulotning yalpi sotuvini tashkil etuvchilar bilan bitimlar tuzish yoki o’z sotuv tarmoqlarini yaratish, sinov tarzida bozorga chiqish. 6. Reklama ishlarini amalga oshirish, buyurtmachilar bilan to’g’ridan-to’g’ri bitimlar tuzish. 7. Mahsulotning seriyali ishlab chiqarilishini ro’yobga chiqarish. Mahsulot bozorga kiritilganidan so’ng innovatsion loyihaning maqsadlari bajarilgan, innovatsiya esa ro’yobga chiqarilgan hisoblanadi.
Innovatsion rivojlanish vazirligi 2017-2021 yillarda O'zbekiston Respublikasining rivojlanishning beshta ustuvor yo'nalishlari bo'yicha harakatlar strategiyasi, 2017 yil 29-noyabrdagi O'zbekiston Respublikasi Prezidentining "O'zbekiston Respublikasi innovatsion rivojlanish vazirligini shakllantirish to'g'risida" gi PF-5264-son Farmoni, shuningdek O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 30-noyabrdagi PP-3416-sonli qaroriga asosan O'zbekiston Respublikasi innovatsion rivojlanish vazirligi tashkil etildi.
Innovatsion rivojlanish vazirligi Vazirlik: O'zbekiston Respublikasining innovatsiya va ilmiy- texnika taraqqiyoti sohasida yagona davlat siyosatini amalga oshiruvchi davlat organi bo'lib, jamiyatni har tomonlama rivojlantirishga qaratilgan. davlat hayoti, mamlakatning intellektual va texnologik salohiyatini oshirish; innovatsion g'oyalar, ishlanmalar va texnologiyalarni joriy etish bo'yicha davlat organlari, ilmiy-tadqiqot, axborot-tahliliy institutlar va boshqa tashkilotlar faoliyatini muvofiqlashtiradi; davlat ilmiy-texnik dasturlarining yagona mijozidir
Innovatsion rivojlanish vazirligi